De levendbarende hagedis (Zootoca vivipara) is een kleine, beschermde hagedissensoort die voorkomt in vochtige en structuurrijke gebieden, zoals heidevelden en bosranden. Deze hagedis is bijzonder omdat ze, in tegenstelling tot veel andere reptielen, geen eieren legt, maar levende jongen baart. De soort komt in grote delen van Europa voor en is een van de weinige reptielensoorten die in Nederland nog relatief veel voorkomt. Dit kennisdocument biedt gedetailleerde informatie over de levendbarende hagedis, hun ecologie, leefwijze en de maatregelen die genomen kunnen worden om deze diersoort te beschermen.
Download het kennisdocument Levendbarende Hagedis Link opent in nieuw tabbladDe levendbarende hagedis is een klein reptiel met een groot verspreidingsgebied. Deze hagedis komt voor van de westkust van Ierland tot de oostelijke kusten van Azië, en van Zuid-Europa tot ver boven de poolcirkel. Met dit enorme bereik heeft de levendbarende hagedis het grootste verspreidingsgebied van alle reptielen ter wereld.
Wat deze hagedis bijzonder maakt, is haar vermogen om te overleven in extreme klimaten. Zelfs in gebieden tot wel 350 kilometer ten noorden van de poolcirkel kan ze leven. Dit is mogelijk dankzij haar voortplantingsstrategie: in plaats van eieren te leggen zoals de meeste reptielen, baart de levendbarende hagedis levende jongen. De eieren ontwikkelen zich in het lichaam van het vrouwtje, waardoor de jongen beschermd zijn tegen de koude temperaturen.
Levendbarende hagedis, Saxifraga - Hans Dekker
In Nederland leeft de levendbarende hagedis vooral in zandgronden en veengebieden. Ze houdt van vochtige gebieden zoals heidevelden, grasland en open plekken in bossen. Deze plekken bieden de hagedis een goede combinatie van zonnige plekken om op te warmen en voldoende schuilplaatsen om zich te verstoppen. De hagedis wordt in Nederland steeds minder gezien, vooral omdat haar leefgebied kleiner wordt. Dit komt door het verdwijnen van vochtige natuurgebieden door ontwatering en het omzetten van natuur in landbouwgrond of stedelijk gebied. Daardoor verliest de hagedis de plekken waar ze kan leven, opwarmen en schuilen.
Foto header: Jan Boeren
Levendbarende hagedis - Jan Boeren
In de kennisdocumenten Soorten staat informatie over onder andere de kenmerkende ecologische aspecten van beschermde diersoorten. Ook staat in de documenten welke maatregelen effectief zijn voor de bescherming van de diersoorten. De kennisdocumenten worden samen met provincies en ecologische experts ontwikkeld en actueel gehouden.
Inhoudelijke wijzigingen van een kennisdocument worden altijd bijgehouden in zogenoemde ‘release notes’. De release notes zijn als aparte download terug te vinden op deze pagina, onder het kennisdocument.
Wijzigingen die geen effect hebben op de inhoud, worden niet opgenomen in de release notes. Denk hierbij aan bijvoorbeeld taalcorrecties, beeldgebruik, bijschriften of opmaak gerelateerde wijzigingen.
Per 1 januari 2024 is de Omgevingswet in werking getreden. In het juridisch kader dat bij de Kennisdocumenten Soorten hoort, wordt inmiddels naar de nieuwe wet- en regelgeving verwezen. Dat is nog niet het geval voor alle kennisdocumenten zelf. Totdat wij alle kennisdocumenten hebben kunnen bijwerken, verzoeken wij u vriendelijk rekening te houden met eventuele verwijzingen naar het stelsel van de Wet natuurbescherming. Vooralsnog verwijzen wij u voor de meest actuele juridische kennis naar het juridisch kader.
Het juridisch kader, behorende bij de kennisdocumenten, geeft een overzicht van de juridische aspecten van soortenbescherming. Met de ingang van de Omgevingswet is het juridische kader aangepast naar de nieuwe wetgeving. Lees het Juridisch kader kennisdocumenten (versie 2.0, januari 2024)Deze link opent in een nieuw tabblad(bijgewerkt op 05-01-2024).
In verband met de overgang naar de nieuwe wetgeving blijft het juridisch kader onder de Wet natuurbescherming komende periode beschikbaar als naslagwerk. Dit is te downloaden op de pagina Juridisch kader.
De informatie en de ervaringen met het gebruik van de kennisdocumenten kunnen leiden tot aanpassingen in een volgende versie van de kennisdocumenten. BIJ12 streeft ernaar de kennisdocumenten op passende momenten te actualiseren. De prioritering van actualisaties gaat in samenspraak met de provincies.
Voor elk soort of soortgroep brengen experts uit de wetenschap en praktijk de meest recente kennis en ontwikkelingen over de leefwijze en ecologie bij elkaar. Daarnaast wordt de wijze van onderzoek naar de soort en de mogelijkheden voor het mitigeren van negatieve effecten geactualiseerd, wanneer recente literatuur, inzichten of deskundigenoordeel hier aanleiding toe geven. De provincies stellen de geactualiseerde kennisdocumenten vast.
In februari en augustus 2025 zijn de kennisdocumenten Gewone grootoorvleermuis en Laatvlieger gepubliceerd. De kennisdocumenten Meervleermuis en Haas worden op dit moment opgesteld. Later in 2025 start het schrijfproces voor het kennisdocument Konijn.
Sinds de invoering van de Wet natuurbeschermingDeze link opent in een nieuw tabblad in 2017 ligt de bevoegdheid voor het verlenen van ontheffing en vrijstellingen voor activiteiten voor het overgrote deel bij de provincies. Zij hebben nu meer vrijheid voor de invulling van hun eigen natuurbeleid, waaronder de bescherming van planten- en diersoorten. Dit is onder de Omgevingswet niet veranderd. De kennisdocumenten zijn daarom beleidsarm opgesteld. Provincies maken voor het uitvoeren van hun beleid gebruik van de kennisdocumenten, bijvoorbeeld bij het verlenen van omgevingsvergunningen. Sinds de decentralisatie van het natuurbeleid beheert BIJ12 de kennisdocumenten.
Omgevingsvergunningsaanvragen en vrijstellingen kunnen worden ingediend bij de provincie. Voor juridische aspecten verwijzen wij u naar het omgevingsloketDeze link opent in een nieuw tabblad. Hier staan de verordeningen waarin de vrijstellingen zijn opgenomen.
Heeft u tekstuele vragen of suggesties of bent u op zoek naar een oudere versie? Stuur een e-mail naar kennisdocumenten@bij12.nl. Heeft u inhoudelijke vragen met betrekking tot de Omgevingswet of beoordeling van een aanvraag, dan vragen wij u contact op te nemen met de desbetreffende provincie en in enkele situaties met RVO.nlDeze link opent in een nieuw tabblad.
