Grootste natte heidegebied in NW-Europa

Foto: Hans Dekker, provincie Drenthe

Natura 2000-gebied Dwingelderveld is met recht uniek te noemen. Het is het grootste natte heidegebied in Noordwest-Europa. Er is hard aan gewerkt aan de versterking van de natuur en de terugkeer van de heide. Ook het Programma Aanpak Stikstof (PAS) helpt daaraan mee.

In maart 2017 zijn de jaarlijkse monitoringsrapportages waaronder de gebiedsanalyses van het PAS gepubliceerd. Hans Dekker en Sipke Holtes, medewerkers van de provincie Drenthe, zijn al jarenlang nauw betrokken bij het natuurherstel, het beheer en de natuurmonitoring in deze omgeving. Dekker: “In de afgelopen 15 jaar hebben we hier grote stappen gezet om van deze mooie natuur een robuust natuurgebied te maken dat zo veel mogelijk verbonden is met andere natuurgebieden.”

Heide overwoekerd

De geschiedenis van Dwingelderveld gaat ver terug. Eeuwenlang plagden de bewoners de heide dit gebied. Ze gebruikten de plaggen onder meer als dakbedekking, brandstof en strooisel in de schapenkooien. Met de komst van de moderne landbouw aan het einde van de negentiende eeuw raakte het plaggen van de heide en het houden van schapen in ongebruik. Grassen begonnen al snel de heide te overwoekeren. Door de neerslag van stikstof verergerde deze situatie en er verdwenen steeds meer zeldzame planten en dieren.

Ernstige verdroging

Dekker werkte in 2008 mee aan de eerste acties om door een herinrichting van het gebied de oorspronkelijke natuur terug te brengen. “Met de modernisering van de landbouw zijn destijds grote stukken natuur ontgonnen voor de landbouw. Om dit gebied te ontwateren is een sloot dwars door Dwingelderveld aangelegd. Daardoor is een groot deel van de heide ernstig verdroogd. Besloten is het hele gebied opnieuw in te richten en daarvoor zijn alle landbouwpercelen opgekocht. De sloot is gedempt en het natuurlijke reliëf is hersteld. Boeren willen graag vlak land, dat is makkelijker te bewerken. We hebben de slenken teruggebracht zodat het water geleidelijk kan wegvloeien.”

Minder stikstof, meer heide

“Daarnaast hebben we er veel aan gedaan om de stikstof in het gebied terug te dringen”, vertelt Dekker. “Van de meeste gronden is de stikstofrijke bovenlaag verwijderd. We hebben bovendien een aantal wetenschappers gevraagd na te gaan op welke manier de heide zo snel mogelijk hersteld kan worden. Dat heeft geleid tot een langdurend baanbrekend onderzoek dat deels met PAS-geld wordt betaald.”

Onderzoek, monitoring en beheer

Door deze maatregelen is de situatie aanmerkelijk verbeterd, maar zoals ook in de monitoringsrapportages is te lezen, blijft de stikstofdepositie in het algemeen te hoog. Het uitvoeren van verdere herstelmaatregelen blijft dus nodig. Holtes coördineert de monitoring van de natuurkwaliteit. Hij vertelt wat er vanaf de start gaan van het PAS door de provincie Drenthe is gedaan. “Er zijn teams ingericht waarin terreinbeheerders en de provincie met elkaar afstemmen wat er op het gebied van onderzoek, monitoring en beheer moet gebeuren. Ook voor Dwingelderveld is samen met de terreinbeheerders Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten zo’n OMB-team samengesteld.”

Uitvoering herstelmaatregelen

Bij het organiseren van de uitvoering van de maatregelen doemde er wel een struikelblok op. Holtes: “Er is weliswaar geld beschikbaar maar we lopen tegen alle aanbestedingsregels aan. Daardoor hebben we tot nu toe nog niet kunnen doen wat we van plan zijn. We hebben het nu via de Kwaliteitsimpuls natuur en landschap (SKNL) geregeld. Maar dat heeft wel even tijd gekost. Daarnaast werken we op dit moment aan een nieuwe habitatstypekaart omdat de gegevens op de oude kaart op sommige plekken niet meer kloppen. Ook worden de eerste stappen gezet om tot de procesindicatoren per gebied te komen.”

Veldbezoeken

De komende maanden staan in het teken van de verdere uitvoering van de monitoring. Daarbij worden er ook weer de jaarlijkse veldbezoeken in het kader van het PAS georganiseerd. Holtes: “Het is afgelopen jaar goed bevallen om samen met de terreinbeheerders Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten het veld in te gaan. Het is echt een moment waarop je eens goed met elkaar kunt bekijken en bespreken wat er aan de hand is en waar je naartoe wil.

Nieuwe inzichten

Ondanks de vorderingen op het gebied van natuurherstel plaatsen Dekker en Holtes wel een aantal kanttekeningen bij de uitvoering van het PAS. Holtes: “Toen we begonnen met het schrijven van de eerste gebiedsanalyses, was er een enorme tijdsdruk. Daardoor staan er nu maatregelen in, die door nieuwe inzichten achterhaald zijn. Zo is er bijvoorbeeld aanvankelijk fors ingezet op plaggen maar nu zie je dat dit in sommige gevallen niet altijd de beste methode is. Het is de vraag of het juridisch gezien mogelijk is om zaken die je eerder in het PAS hebt vastgelegd, met de huidige kennis nog op een eenvoudige manier zonder juridische procedure kunt bijstellen.”

Weerbarstige natuur

Ook Dekker benadrukt dat je de natuur niet volledig naar je hand kunt zetten en daarom soms flexibiliteit moet inbouwen. “Er kan bijvoorbeeld heel strikt gesteld worden dat het budget voor het uitvoeren van een herstelmaatregel geldig is tot 31 december. Maar stel dat het door een heel nat najaar niet mogelijk was om met de grote plagmachines het veld op te gaan. Dan is het wel heel zuur als je dat geld niet meer in het voorjaar – dus na 31 december – mag inzetten.”

Terugkeer zeldzame soorten

Trots zijn Dekker en Holtes in ieder geval op het resultaat dat tot nu toe in dit unieke natte heidegebied behaald is. “Met Dwingelderveld hebben we goud in handen. Er is met veel motivatie en enthousiasme door alle partijen gezamenlijk aan gewerkt en dat betaalt zich nu uit. We zien steeds meer zeldzame soorten terugkeren. Er is dus heel veel bereikt en nu moeten we ervoor zorgen dat we het werk ook af kunnen maken.”

Bekijk op de website Nationaalpark Dwingelderveld hoe mooi dit Natura 2000-gebied is.