Inpassingsplan om natuur te versterken

Aan het begin van de zomer ruikt het Natura 2000-gebied Stelkampsveld naar vanille, want dit is de bloeiperiode van de welriekende nachtorchis. Om deze en andere stikstofgevoelige planten en dieren te behouden, zijn herstelmaatregelen nodig. Daarvoor moet grond beschikbaar komen. Een inpassingsplan is nodig om via de juridische weg de gronden beschikbaar te krijgen. Provincie, gemeente en waterschap leggen uit wat dit met zich meebrengt.

Stelkampsveld is een van de prachtige natuurgebieden in de provincie Gelderland. In het afwisselende landschap van grasland, vennen, heide en bosjes zijn veel bijzondere bloemen te vinden. Stikstof, verdroging en verzuring vormen al jarenlang een bedreiging voor deze mooie natuur. De maatregelen om de natuur te herstellen die in het kader van het Programma Aanpak Stikstof (PAS) worden uitgevoerd, zijn bestemd om het tij te keren. Provincie Gelderland is verantwoordelijk voor de uitvoering van deze maatregelen in Stelkampsveld en moet er ook voor zorgen dat de gronden ingericht kunnen worden. Daarvoor is het in sommige gevallen nodig dat bedrijven verplaatst worden en dat er eigendommen geruild worden.

 Allerlei soorten natuur

Dorus Moolenaar, projectleider grond provincie Gelderland, stond aan de wieg van het natuurherstel in Stelkampsveld. “Nog voordat dit gebied aangewezen werd als Natura 2000-gebied waren we hier al bezig met maatregelen om verdroging tegen te gaan. Je vindt hier allerlei soorten natuur waar meerdere grondeigenaren bij betrokken zijn. Landbouwbedrijven, maar ook terreinbeheerders zoals Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer. Veel van de gronden zijn in bezit als landbouwgrond of worden door agriërs gepacht. Om de PAS-maatregelen uit te kunnen voeren zijn we al heel lang samen met de agrarische sector en de terreinbeheerders bezig met het ruilen en kopen van agrarische percelen. Daarnaast zijn er inmiddels vier agrarische bedrijven verplaatst. Meer verplaatsingen zijn niet nodig maar er resteren nu nog wel een paar percelen die we nog nodig hebben voor de inrichting.”

Zoektocht naar locaties

Het verplaatsen van landbouwbedrijven die soms al generaties lang hier boeren, is geen sinecure. Ook al wordt er een nieuwe plek voor het bedrijf gezocht en draagt het bij aan duurzaamheid, er komen veel emoties bij kijken. Moolenaar: “In eerste instantie wilden de meeste agrariërs er niet aan meewerken. Ze vonden dat er op veel punten nog onvoldoende duidelijkheid en zekerheid was. Er is veel overleg geweest met de bewoners in het gebied, samen met de gemeente Lochem, de kavelruilcommissie de Graafschap en het waterschap Rijn en IJssel. Daarnaast het was een hele zoektocht om het financiële plaatje op orde te brengen. Maar uiteindelijk zijn er nieuwe geschikte en betaalbare locaties gevonden.”

Uitwerking PIP

Omdat de provincie verplicht is de PAS-maatregelen uit te voeren om de natuurdoelstellingen te halen, moet het bestemmingsplan worden herzien. Gewoonlijk doet de gemeente dat. Omdat er in deze situatie desnoods via onteigening gronden vrijgemaakt moeten worden, heeft de gemeente aan de provincie gevraagd deze taak over te nemen. Provincies zijn namelijk bevoegd om het natuurbeleid Natura 2000 uit te voeren. Provincie Gelderland stelt hiervoor een provinciaal inpassingsplan (PIP) op. Jean Louis Hoefnagels, beleidsmedewerker ruimtelijke ontwikkeling gemeente Lochem is voor de gemeente betrokken bij de planologische en juridische uitwerking van het PIP. “Met een inpassingsplan vervalt de bevoegdheid van de gemeenteraad voor de gronden waarvoor het PIP wordt opgesteld. Dat betekent dat de gemeente voor de komende jaren – vaak is dat tien jaar – geen bestemmingsplannen meer kan vaststellen.”

Rol gemeenteraad

De provincie stelt een voorontwerp voor het inpassingsplan op waar de gemeenteraad op kan reageren. “De gemeenteraad moet eerst gehoord worden en kan daarbij om een extra toelichting vragen”, legt Hoefnagels uit. “De gemeenteraad kan een advies uitbrengen aan de provincie over het inpassingsplan. Fracties binnen de gemeenteraad kunnen in een later stadium bij het ontwerp, eventueel nog een zienswijze indienen. In dit geval was er in eerste instantie behoorlijk wat weerstand tegen meer natuur binnen de gemeente en het opstellen van een inpassingsplan door de provincie. Dat is goed voor te stellen, voor veel agrariërs heeft hun grond historische waarde. Ze zijn gehecht aan de plek waar ze al zo lang wonen en werken.”

Belangen

Ook in de gemeenteraad wordt dat zo gevoeld. Hoefnagels: “Dit blijkt wel uit de oproep die meerdere malen vanuit de raad is gedaan aan de wethouder waarbij zij aangaven dat de gemeente in dit proces moet opkomen voor de belangen van haar inwoners.   Aanvankelijk was er ook in de gemeenteraad discussies over het verzoek aan de provincie om een PIP op te stellen. Niet iedereen in de raad was het ermee eens maar uiteindelijk was er wel een meerderheid voor het verzoek om een inpassing door de provincie te laten opstellen. Naar verwachting zal het ontwerp na de zomer aan de gemeenteraad worden voorgelegd.”

Watermaatregelen

Een van de belangrijkste maatregelen in Stelkampsveld is het verhogen van het waterpeil zodat de verdroging tegen wordt gegaan. Waterschap Rijn en IJssel is verantwoordelijk voor de uitvoering van deze maatregel. Maar het waterschap was al veel eerder aan zet in Stelkampsveld. Jan Knuvers, beleidsadviseur waterschap Rijn en IJssel, werkte rond 2010 mee aan adviezen van het waterschap aan de provincie over de watermaatregelen die nodig waren om de natuurdoelen te bereiken. “Onder meer op basis hiervan zijn later de beheerplannen en PAS-Gebiedsanalyse voor Stelkampsveld [link] opgesteld.”

Functies waterschap

Destijds was er volgens Knuvers al sprake van een intensieve communicatie met de omgeving. “Het natuurgebied is vrij vlak. Daardoor werkt de invloed van watermaatregelen zoals het verhogen van de grondwaterstand, ver in de omgeving door. Er is veel aan gedaan om duidelijk te maken waarom maatregelen nodig zijn. Als waterschap bedien je verschillende functies. Gaat het om de landbouwsector dan kijk je welke wateromstandigheden daar het beste bij passen. Gaat het om een Natura 2000-gebied dan heeft de natuur prioriteit. Waar natuur overgaat in landbouw is het vaak passen en meten.” In een uitgebreide studie zijn de effecten van verhogen van het waterpeil voor natuur in vijf varianten in beeld gebracht. Een adviescommissie heeft de provincie geadviseerd in de keuze.

Uitvoering maatregelen

Naast het waterschap voeren ook de provincie Gelderland, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer PAS-maatregelen in Stelkampsveld uit. Daarvoor hebben de organisaties op verzoek van de provincie de krachten gebundeld. Moolenaar: “Met één integraal plan werken we beter samen, weten we van elkaar wat we moeten doen en het scheelt ook kosten. Er is in kaart gebracht in welke sloten het waterpeil omhoog moet en welke perceelsloten gedempt moeten worden. Maar ook waar percelen moeten worden afgegraven, waar nieuw bos moet komen en waar bos wordt omgevormd naar heide. Ook vinden er gezamenlijke onderzoeken plaats naar bijvoorbeeld archeologische waarden en de opbouw van de bodem. Dat is allemaal nodig om de maatregelen zo goed mogelijk uit te kunnen voeren. Over de maatregelen en dit plan blijven we in gesprek met de inwoners.”

In de gaten houden

Als het waterpeil straks stijgt moet ook in de gaten worden gehouden of alles volgens plan verloopt. Knuvers: “Daarvoor hebben we peilbuizen in het gebied aangebracht waarmee we de grondwaterstanden goed in de gaten houden. Zo kunnen we controleren of de vooraf ingeschatte effecten van de watermaatregelen kloppen. En we kijken natuurlijk goed hoe we eventuele negatieve effecten voor de inwoners zoveel mogelijk kunnen beperken. Bijvoorbeeld door landbouwpercelen te verhogen met voedselrijke grond die afgeplagd wordt in het natuurgebied. Door het integraal samen met de andere uitvoerders aan te pakken, snijdt het mes zo aan twee kanten. En dat kan weer helpen om meer goodwill van de omgeving te krijgen.”

Lees voor meer informatie over Stelkampsveld en het PIP deze nieuwsbrief en kijk op de website van provincie Gelderland.

Foto nieuwsoverzichtspagina: provincie Gelderland, Beekvliet-Stelkampsveld