Wat doet stikstof met de fauna?

Als planten last hebben van stikstof, hebben dieren dat vaak ook. Ecoloog Joost Vogels onderzoekt hoe dit verband in elkaar zit. Daarbij bekijkt hij ook hoe je natuur weer kunt herstellen. Maar voorkomen blijft altijd beter dan genezen. ‘Het beste is natuurlijk om minder stikstof uit te stoten.’

Planten kunnen veel last hebben van stikstof, blijkt onder meer uit onderzoek dat voor het Programma Aanpak Stikstof (PAS) is uitgevoerd. Maar hoe zit het met de dieren? Ook hier wordt onderzoek naar gedaan. Joost Vogels werkt bij Stichting Bargerveen. Samen met andere onderzoeksgroepen en beheerders ontwikkelt deze stichting kennis over de wisselwerking tussen planten en dieren en hun omgeving. Deze ecologische kennis wordt gebruikt om het beheer en herstel van natuur te ondersteunen. Zonder dit beheer en herstel lopen veel dier- en plantensoorten het risico te verdwijnen.

Onderzoek naar stikstof en voedselbeschikbaarheid
Vogels heeft zich gespecialiseerd in onderzoek naar de fauna van heidesystemen. ‘We onderzoeken onder meer wat te veel stikstof betekent voor de voedselbeschikbaarheid van heidevogels,’ vertelt hij. ‘Daarbij zit vooral veel werk in het onderzoek naar ongewervelden. Hier zijn er heel veel van. Zo kunnen er in een heidegebied wel 150 soorten spinnen zitten. We tellen en meten ze en die informatie proberen we te koppelen aan factoren die te maken hebben met klimaat, bodem en water.’

Diversiteit en dichtheid neemt af
Duidelijk is dat de fauna van droge heidegebieden het moeilijk heeft. De diversiteit en dichtheid neemt af. Onderzoek om na te gaan waar dit door komt, is niet eenvoudig. Vogels: ‘Je moet veel meer aspecten dan alleen die insecten meten om tot antwoorden te komen. Bovendien zitten die insecten niet stil, je kunt er niet zoals bij een plant een stokje naast zetten. Dat maakt het soms lastig en relatief kostbaar onderzoek.’

Mix van voedingsstoffen uit balans
In een van de studies van Vogels op de Sallandse heuvelrug is eerst de kwaliteit van de bodem onderzocht. Hierin bevinden zich de voedingstoffen voor de planten die op hun beurt zelf het voedsel vormen voor de ongewervelden, zoals insecten. Door verzuring van de bodem als gevolg van te veel stikstof, bleek de benodigde mix van voedingsstoffen voor planten uit balans te raken. Uit de studie kwam duidelijk naar voren dat daardoor de insecten in het onderzochte gebied ook afnamen. Dit heeft volgens Vogels bijgedragen aan het verdwijnen van bepaalde vogelsoorten zoals het korhoen. Ook in andere onderzoeken komt de indirecte bijdrage van stikstof aan de afname van de fauna naar voren.

Effecten van steenmeel
Maar hoe kan dit worden hersteld? Vogels: ‘Dat doen we op verschillende manieren. We onderzoeken bijvoorbeeld of het aanleggen van voedselrijke heideakkertjes in een intensief gebruikt landbouwgebied bedreigde soorten zoals de veldleeuwerik weer terugbrengt. Ook doen we onderzoek naar de effecten van steenmeel. Dit is fijngemalen gesteente dat aan de bodem wordt toegevoegd zodat die minder zuur wordt. Die verzuring is een belangrijk bijeffect van hoge stikstofneerslag.’

Stikstofbelasting veel te hoog
Herstellen van natuur is natuurlijk mooi, maar Vogels zet er wel een belangrijke kanttekening bij. ‘Als ik in het buitenland gebieden bezoek waar weinig neerslag van stikstof is, valt het me altijd op hoe hoog de diversiteit aan soorten daar nog is. Dan realiseer ik me weer dat de stikstofbelasting in Nederland nog steeds twee keer te hoog is. Dat is alsof het water twee keer zo hoog als de dijk staat. Wil je hieraan hoofd bieden, dan is er meer nodig dan alleen herstellen. Daarvoor moet de uitstoot van stikstof ook echt omlaag.’

Lees op deze website ook het interview met onderzoeker Roland Bobbink over de effecten van stikstof in de natuur: Stikstof te veel van het goede .