Landschapsecologische systeemanalyse (LESA) in de praktijk
Bijgewerkt op: 18 april 2025
Een LESA brengt in kaart hoe een natuurgebied functioneert en welke factoren dat beïnvloeden. Zo ontstaat gericht inzicht voor effectief natuurherstel en beleid.
Wat is een LESA?
Een landschapsecologische systeemanalyse (LESA) is een hulpmiddel om inzicht te krijgen in de gesteldheid en het functioneren van een natuurgebied. Deze praktische aanpak gaat uit van de verschillende elementen waaruit een landschap is opgebouwd, geologische ondergrond, atmosfeer en klimaat, hydrologie, bodem, vegetatie, fauna en mens, en de manier waarop zij invloed uitoefenen op elkaar.
Een LESA analyseert patronen en trends van vegetaties en standplaatscondities. Deze zijn gekoppeld aan de onderliggende natuurlijke processen en menselijke invloeden en hoe zij zijn veranderd in de loop van de tijd. Een LESA helpt om de samenhang en dynamiek in een natuurgebied beter te begrijpen en de sturende factoren in beeld te brengen. Op basis van de LESA kunnen knelpunten en hun onderliggende oorzaken worden vastgesteld en effectieve herstelmaatregelen worden bepaald.
De ontstaansgeschiedenis van een gebied en het functioneren ervan in het verleden laten zien hoe het ecosysteem zou kunnen functioneren onder omstandigheden waarbij het systeem minder onder druk staat. Een LESA geeft zo ook een beeld van de ecologische potentie in een natuurgebied.
Onderbouwing voor besluitvorming
Een landschapsecologische systeemanalyse (LESA) kan worden uitgevoerd voor elk natuurgebied, ongeacht de schaal of het landschapstype. Je kunt de analyse dus ook inzetten voor aquatische systemen. De LESA werkt vanuit een integrale aanpak waarin alle landschapsecologische componenten worden meegenomen, zowel natuurlijke als menselijke. De invloedssfeer van deze componenten bepalen de grootte van het gebied waarover een LESA wordt uitgevoerd. Zo biedt de uiteindelijke synthese, gebaseerd op een nauwkeurige beschrijving van de invloedsfactoren en hun natuurlijke interacties, inzicht in het systeem als geheel. Dat maakt een LESA een objectief naslagwerk voor besluitvorming en het bepalen van herstelmaatregelen.
Toepassingen
Een LESA is een instrument dat kan worden ingezet bij het maken van keuzes in ruimtelijk beleid, systeemherstel en beleidsuitvoering. Het biedt een ecologische onderbouwing voor duurzaam natuurbeleid en -beheer in verschillende stadia van gebiedsprocessen.
Natuurdoelen en doelstellingen formuleren
Een LESA biedt ondersteuning bij het:
toetsen welke natuurdoelen mogelijk zijn (nu en in de toekomst)
in beeld brengen welke natuurlijke processen hiervoor hersteld moeten worden
De Ecologische Autoriteit heeft een juridische factsheet gepubliceerd over de betekenis van de doelstellingen voor Natura 2000-gebieden en de inzet van systeemherstel en LESA.
Beheerplannen en bepalen herstelmaatregelen
Een LESA biedt een ecologische onderbouwing voor:
prioritering aan te pakken drukfactoren en keuze herstelscenario;
identificeren van de te nemen maatregelen (locatie, type en maatvoering) binnen en buiten een natuurgebied;
het vinden van de juiste balans tussen verschillende typen maatregelen (overlevings- en systeemmaatregelen);
verwachtingen en effecten van maatregelen (in ruimte en tijd).
Voor instandhoudingsdoelen onder de habitatsrichtlijn biedt het rapport Herstelstrategieën stikstofgevoelige habitats veel kennis en handvatten voor natuurherstelmaatregelen. Deel III ‘Landschapsecologische inbedding van de herstelstrategieën’ gaat over maatregelen op landschapsschaal.
het inschatten en toetsen van het effect van plannen en projecten op omgevingscondities en leefgebieden bij vergunningverleningstrajecten (Omgevingswet).
Monitoring
Een LESA helpt bij het monitoren van de effecten van maatregelen voor systeemherstel door:
het benoemen van sleutel- en drukfactoren en relevante procesindicatoren;
het in beeld brengen waar, wanneer en in welke mate veranderingen te verwachten zijn op basis van natuurlijke dynamiek en systeemrespons op de maatregelen.
Op die manier biedt een LESA handvatten voor het opstellen en aanscherpen van een integraal monitoringsplan.
Evaluatie
Een LESA biedt ondersteuning bij:
het evalueren waarom bepaalde doelstellingen met reeds uitgevoerde maatregelen (nog) niet worden gehaald;
het toetsen van haalbaarheid van ecologische randvoorwaarden voor beoogde natuurdoelen;
het bepalen van het effect van ingezette maatregelen t.a.v. natuurdoelen, drukfactoren, omgevingscondities en systeemherstel;
Om verdere verslechtering van de natuur in Nederland te voorkomen en te voldoen aan Europese en nationale wet- en regelgeving, zijn duurzame oplossingen voor structureel ecologisch systeemherstel nodig. Een zorgvuldige en integrale gebiedsanalyse geeft het inzicht wat hiervoor nodig is. Systeemherstel en LESA’s krijgen hiermee een steeds prominentere rol in het Nederlandse natuurbeheer en als ondersteuning van natuurbeleid.
De OmgevingswetDeze link opent in een nieuw tabblad, die sinds 1 januari 2024 van toepassing is, beschermt Nederlandse natuurgebieden, planten- en diersoorten en moet ervoor zorgen dat er geen soorten verdwijnen. Deze wet stelt dat het noodzakelijk is om de ecologische kwaliteit van gebieden te verbeteren.
Voor nationale parken is het uitvoeren van een LESA recentelijk opgelegd in een Beleidsregel voor de aanwijzing van nationale parken. Deze beleidsregel wordt ook gehanteerd om aanwijzingsbesluiten te wijzigen (zoals bijvoorbeeld bij herbegrenzing) en eventueel de aanwijzing van een nationaal park in te trekken. Beleidsregel van de Minister voor Natuur en Stikstof van 21 mei 2024, nr. WJZ/52780336 tot nader specificeren van de eisen die worden gesteld aan de aanwijzing van nationale parken (Beleidsregel aanwijzing nationale parkenDeze link opent in een nieuw tabblad).
De Wet stikstofreductie en natuurverbeteringDeze link opent in een nieuw tabblad die op 1 juli 2021 in werking is getreden introduceert maatregelen om de stikstofdepositie te verminderen en de natuur te verbeteren. De wet verplicht provincies om de staat van de natuur in de Natura 2000-gebieden in kaart te brengen en om inzichtelijk te maken in welke mate de instandhoudingsdoelstellingen in de stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden worden gerealiseerd en wat de verwachte gevolgen van al geplande maatregelen zijn. Hiervoor is een eerste cyclus natuurdoelanalysesDeze link opent in een nieuw tabblad uitgevoerd.
Het Programma Natuur is onderdeel van deze wet en richt zich op herstel en versterking van kwetsbare natuurgebieden, met name stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden. Hierin staat systeemherstel centraal en wordt gekeken naar maatregelen zowel binnen als buiten natuurgebieden.
In 2013 zijn afspraken gemaakt over de verwerving en inrichting van het Natuurnetwerk Nederland, het beheer van Natura 2000-gebieden, en de aanleg van overgangsgebieden en verbindingszones in het Natuurpact (Natuurbeleid | Tweede Kamer der Staten-GeneraalDeze link opent in een nieuw tabblad). Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en WUR hebben na tien jaar geëvalueerd in hoeverre deze plannen zijn uitgevoerd en wat de resultaten zijn. Hierbij zijn tien belangrijke lessen naar voren gekomen, waaronder (de tweede les) dat voor langdurig natuurherstel, systeemherstel noodzakelijk is (Tien lessen uit tien jaar Natuurpact – WURDeze link opent in een nieuw tabblad). Provincies laten daarom steeds vaker LESA’s uitvoeren.
In de Handreiking NatuurdoelanalyseDeze link opent in een nieuw tabblad wordt een LESA geadviseerd als hulpmiddel om de benodigde omgevingscondities voor duurzame instandhouding te bepalen en tot systeemherstelmaatregelen te komen voor de (stikstofgevoelige) Natura 2000-gebieden. In het Advies over de Handreiking Natuurdoelanalyse onderstreept de EA het belang van een integrale benadering door systeemherstel centraal te stellen en elk beschermd Natura 2000-gebied te bezien binnen het hele landschapsecologische systeem in en rond het gebied. Het opnemen van een LESA in de natuurdoelanalyses wordt sterk aanbevolen.
Het (laten) uitvoeren van een landschapsecologische gebiedsanalyse wordt in de Werkwijze Monitoring Beoordeling Natuurnetwerk – Natura 2000 – BIJ12, vastgesteld in 2018 door de AACVP Werkgroep Monitoring Natuur, genoemd als noodzakelijke context voor de beoordeling van de SNL-beheertypen.
Meer informatie over LESA
De Ecologische Autoriteit heeft twee factsheets gepubliceerd over dit onderwerp:
