In Nederland overwinteren steeds meer ganzen. Het zijn er nu zo’n 2 miljoen per jaar. De vruchtbare landbouwgronden en zachte winters maken Nederland erg aantrekkelijk. Deze twee factoren zorgen voor een continu aanbod van eiwitrijk gras. Daarnaast is in ons land veel water, waar de ganzen ’s nachts overnachten.
Naast overwinterende en doortrekkende ganzen zijn er soorten die ook in Nederland broeden. De grauwe gans, brandgans, kolgans, nijlgans en Canadese gans doet dit in toenemende mate. Hierbij kan schade worden aangericht. Schade aan voornamelijk grasland, graszaad, suikerbieten en aardappelen. Ook bij andere akkerbouwgewassen, vollegrondsgroenten en bloem(bol)gewassen kan schade ontstaan.
De gans is een watervogel die tot dezelfde familie behoort als zwanen en eenden: Anatidae. Ganzen hebben een vrij fors lichaam bekleed met (dons)veren, een lange nek, stevige poten en een sterke snavel. Afhankelijk van de soort is een gans 75 tot 90 cm lang en weegt hij 2 tot 4 kilo. De gemiddelde leeftijd van een gans ligt tussen de 15 en 25 jaar.
In Nederland komen rond de vijftien verschillende soorten ganzen voor:
De meeste ganzensoorten zijn soorten die hier van nature voorkomen. De afgelopen drie decennia zijn hier ook ganzensoorten verschenen wiens leefgebied zich oorspronkelijk niet in Nederland bevindt. Denk hierbij aan de Canadese gans, Indische gans en Nijlgans. Ook de soepgans is een bijzondere in het rijtje. Een andere benaming voor deze gans is ‘verwilderde boerengans’. Deze ganzen zijn afstammelingen van losgelaten of ontsnapte gehouden ganzen.
Provincies zijn in Nederland verantwoordelijk voor het ganzenbeleid. In de meeste provincies zijn ganzenfoerageer-, of ganzenrustgebieden vastgesteld, waar grondgebruikers in de wintermaanden een vergoeding kunnen krijgen om ganzen met rust te laten. Buiten die gebieden worden de ganzen actief verjaagd. Ook na afloop van de rustperiode, wanneer de meeste trekkende ganzen weer vetrokken zijn, vindt actieve verjaging en bejaging plaats.
De precieze uitwerking van ganzenbeleid is per provincie verschillend. In Overijssel, Limburg en Flevoland bestaan geen foerageergebieden meer. Voor meer informatie verwijzen wij naar de betreffende provincie, of Faunabeheereenheid Deze link opent in een nieuw tabblad.
Vanwege de complexiteit van het ganzenvraagstuk, heeft de Maatschappelijke Adviesraad Faunaschade (MARF) in 2021 advies (zie hieronder) aan de provincies uitgebracht over ganzenbeleid. De Adviesraad constateert dat niemand gelukkig is met de combinatie van de omvangrijke schade, de grote aantallen geschoten ganzen, de hoge kosten van tegemoetkomingen en de complexiteit tussen en binnen de niveaus in de regelgeving. De Adviesraad roept de provincies op hierover het gesprek aan te gaan.
Het voedsel van een gans bestaat voornamelijk uit grassen, plantenwortels, en oogstresten. Denk hierbij ook aan zaden, graan, zeekraal en moerasplanten.
Afhankelijk van de soort graast een gans zeven tot twaalf uur per dag. Een halve tot een hele kilo gras wordt tijdens deze periode opgegeten. Ganzen eten zoveel vanwege hun niet efficiënte spijsvertering. Driekwart van dit opgenomen voedsel verlaat het lichaam weer in de vorm van keutels. Per vier minuten wordt een keutel geproduceerd.
De meeste ganzensoorten die in Nederland voorkomen zijn beschermd onder de Wet natuurbescherming, de Nederlandse wet die aansluit op de Europese Vogelrichtlijn. Sommige uitheemse ganzensoorten zijn niet beschermd onder deze wet of onder de Europese Vogelrichtlijn. Deze niet beschermde soorten mogen bejaagd worden.
In sommige gevallen mogen beschermde ganzensoorten toch bejaagd worden. Per provincie verschillen de regels hierover. Sommige provincies hebben een vrijstelling of ontheffing voor bepaalde ganzensoorten afgegeven. Bij andere provincies dienen boeren of jagers een machtiging voor afschot aan te vragen. Voor meer informatie kunt u terecht op de website van de Faunabeheereenheid van uw provincie.
De AEWA is de Agreement on the Conservation of African-Eurasian Migratory Waterbirds (ofwel het Afrikaans Euro-Aziatisch Watervogelverdrag). Vanuit Nederland wordt de aanpak van AEWA gecoördineerd door de Werkgroep AEWA Ganzenaanpak (WAG). Deze werkgroep bestaat uit een vertegenwoordiger van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, BIJ12, de provincie Fryslân (als trekker) en één andere provincie namens het IPO, een adviseur vanuit de faunabeheereenheden en een onafhankelijke ganzenexpert. Deze werkgroep maakt eigenlijk de vertaalslag van de internationale afspraken naar de Nederlandse afspraken en leveren weer de informatie vanuit Nederland aan de andere landen.
Internationaal worden onder het AEWA verdrag afspraken gemaakt over bescherming en beheer van een aantal ganzenpopulaties. AEWA is het verdrag voor Afrikaans Euroaziatisch trekkende watervogels (the African-Eurasian Migratory Waterbird Agreement), een internationale overeenkomst over de bescherming van trekkende watervogels en hun leefgebieden. Provincies werken aan de implementatie van de afspraken die onder dit verdrag zijn gemaakt. Onderdeel van het AEWA is het European Goose Management Platform (EGMP). Dit platform is opgericht om op een duurzame manier om te gaan met schade door ganzen, met een gezonde status van ganzenpopulaties als randvoorwaarde. Alleen door actieve internationale samenwerking langs de hele trekroute kan zowel effectieve bescherming als beheer geregeld worden. Nederland neemt actief deel in het EGMP. Het uitgangspunt daarbij is dat de internationaal afgestemde afspraken moeten passen binnen de huidige nationale wetgeving. Zo blijft voor Nederland schade en de maatschappelijke kosten die daar uit volgen, het uitgangspunt om in te grijpen bij ganzen. De provincies hebben in november 2021 besloten de AEWA-ganzenaanpak leidend te laten zijn bij het beleid rond grauwe ganzen en brandganzen. De samenwerking tussen provincies is primair gericht op de implementatie van de AEWA-aanpak. De Nederlandse inbreng in het EGMP loopt via de Werkgroep AEWA Ganzenaanpak (WAG). Deze werkgroep bestaat uit een vertegenwoordiger van het ministerie van LNV, BIJ12, de provincie Fryslân (als trekker) en één andere provincie namens het IPO, een adviseur vanuit de faunabeheereenheden en een onafhankelijk ganzenexpert.
De ganzenaanpak van het AEWA moet zorgen voor afstemming tussen landen over de bescherming van ganzen en over de aanpak van problemen die ganzen veroorzaken. Hierbij is het duurzaam behoud en de bescherming van de betrokken populaties een belangrijke randvoorwaarde. Een centraal element in de AEWA-aanpak is het werken met zogenaamde Favourable Reference Values (in Nederlands: Gunstige Referentie Waarden – GRW). Dit zijn minimale ecologische vereisten op het gebied van populatie, areaal en habitat om de betreffende soorten in een gunstige staat van instandhouding te houden. De waarden mogen dus niet onder deze referentiewaarden zakken. Aan alle landen die deelnemen aan het EGMP is gevraagd om nationale GRW’s voor de broedpopulaties van grauwe gans en brandgans te bepalen. De GRW’s worden door de landen aangedragen en vervolgens door AEWA gedefinieerd voor het aantal in de flyway-populatie als geheel. Alleen voor het areaal en habitat worden door de landen ook gegevens aangeleverd over de situatie omtrent winter- en trekvogels. Sovon Vogelonderzoek Nederland heeft op verzoek van de Nederlandse Werkgroep AEWA Ganzenaanpak (WAG) adviezen opgesteld om tot de GRW’s voor de broedpopulaties van grauwe gans en brandgans in Nederland te komen.
Vanwege de decentralisatie van het natuurbeleid naar de provincies is de landelijke Gunstige Referentie Waarden (GRW) voor ganzenpopulaties (ook wel Gunstige Referentie Populatie – GRP genoemd) verdeeld over de twaalf provincies. Deze ecologische verdeling is gedaan door Sovon Vogelonderzoek. De GRP’s waarborgen per provincie de gezonde staat van de ganzenpopulaties voor de grauwe gans en de brandgans. Ook geven ze aan hoeveel ruimte is voor schadebestrijding met ondersteunend afschot en populatiebeheer. De GRP’s vormen per provincie dus een essentiële basis voor het ganzenbeleid. De directe consequentie van het aanvaarden van deze verdeling is dat provincies niet (meer) mogen streven naar een broedpopulatie van grauwe gans en brandgans die lager ligt dan de voor die provincie vastgestelde GRP voor die soorten. Het ontwikkelen van plannen voor bescherming en beheer van ganzen vanuit AEWA wordt vanuit Nederland ondersteund met monitoringsgegevens en onderzoeken gericht op populatiemodellering. De onderzoeken worden uitgevoerd door een consortium van WEnR, SOVON, NIOO en het Vogelstrekstation. De onderzoeken worden gefinancierd door het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en de provincies.
Op de website van het European Goose Management Platform is alle informatie te vinden over de AEWA-ganzenaanpak: Specifiek voor de AEWA actieplannen, managementplannen en uitvoeringsprogramma’s voor ganzen:
Internationale bescherming en beheer van ganzen vanuit het AEWA
Documenten
Favourable Reference Values voor broedpopulaties brandgans en grauwe gans
Documenten
Bepaling Gunstige Referentie Populatie per provincie
Onderzoeksvoorstellen monitoring en modellering brandgans en grauwe gans 2021-2024
Documenten
Internationale websites European Goose Management Platform en AEWA-acties
