Module Hertachtigen
1. Inleiding
De ‘Faunaschade PreventieKit’ voor hertachtigen laat zien met welke preventieve maatregelen u gewasschade door edelhert, ree en damhert kunt voorkomen of beperken.
De reeënpopulatie in Nederland blijft redelijk stabiel. Dit geldt sinds 2010 ook voor de edelhertenpopulatie op de Veluwe. De damhertenpopulatie is daarentegen de laatste jaren in Noord- en Zuid-Holland en Zeeland sterk toegenomen, evenals op de Zuid-Veluwe.
Reeën eten onder andere kruiden, grassen, bladeren en knoppen. Reeën kunnen vooral schade aanrichten aan fruitbomen (knoppen en boombast) en jonge bosopstanden. De exacte schade veroorzaakt door reeën is onbekend, omdat BIJ12 meestal geen tegemoetkoming in de schade voor deze soort uitkeert.
Edelherten eten in de bos- en natuurgebieden onder andere grassen, kruiden en bladeren. Wanneer zij toegang hebben tot landbouwgebieden eten ze tal van gewassen, waaronder gras, maïs, aardappelen en granen. Van schade door edelherten is vooral sprake op de Veluwe.
De belangrijkste methode om schade te voorkomen is beheer, oftewel de realisatie van de beoogde streefstand. Daarnaast blijft het plaatsen van een raster een van de meest effectieve maatregelen. Op enkele schadelocaties wordt sinds 2016 geëxperimenteerd met het plaatsen van tijdelijke elektrische rasters.
Deskundigen zien kansen in het afleidend voeren door middel van aanleg en onderhoud van wildakkers binnen de kernleefgebieden. Deze methode wordt de komende jaren verder gestimuleerd.
2. Preventieve maatregelen
Hieronder vindt u enkele verjaagmethoden. Zowel visuele als akoestische middelen werken maar gedurende een korte periode. Daarna wennen dieren eraan. Door werende middelen af te wisselen en bovendien te combineren met afschot met het geweer, verhoogt u de effectiviteit en wordt gewenning zoveel mogelijk voorkomen.
2.1 Visuele middelen
Nota bene: visuele middelen als vlaggen, vogelverschrikkers, ballonnen en flitsmolens mogen door elkaar gebruikt worden en kunnen elkaar ook vervangen.
Vlaggen en linten
Vlaggen en linten worden veel toegepast om vogels en zoogdieren uit landbouwpercelen te weren. U kunt hiervoor zakken, lappen of stroken folie aan een stok of paal boven het gewas hangen. Let erop dat de vlaggen vrij kunnen wapperen en de wind er zoveel mogelijk vat op heeft. Lange stroken lichte folie zijn bij geringe windkracht al zeer bewegelijk.
Richtlijn BIJ12
- Hang vier stuks op per hectare, regelmatig verspreid over het perceel daar waar schade te verwachten valt:
- afmetingen rechthoekige vlaggen: minimaal 60 x 90 cm.
- afmetingen linten: minimaal 7 x 150 cm.
- lengte paal: minimaal 1,5 meter.
- Percelen groter dan 5 ha: minimaal één vlag/lint per 100 meter.
Flitslampen en flitsmolens
Flitslampen werken op batterijen of accu en worden wel gebruikt om herten en wilde zwijnen te weren van landbouwpercelen. U moet ze in combinatie met andere middelen gebruiken om gewenning te voorkomen.
Flitsmolens bestaan uit drie vanen (zes vlakken), afwisselend zwart en fel gekleurd of voorzien van een reflectiefolie. De molentjes staan op een poot van circa 1,50 meter en draaien op de wind. De afwisseling in kleurvlakken veroorzaakt bij het draaien een soort flitsen. Er zijn ook molens die voorzien zijn van een roofvogelsilhouet.
Richtlijn BIJ12
- gebruik de flitslampen conform de gebruiksaanwijzing van de fabrikant/leverancier
- gebruik tenminste vier flitsmolens per hectare, regelmatig verspreid over het perceel
- voor beide middelen geldt dat de flitsen vanaf elke positie op het perceel zichtbaar moeten zijn
2.2 Akoestische middelen
Knalapparaat
Knalapparaten zijn gaskanonnen die harde knallen afgeven. De apparaten werken op propaan of butaan. U haalt de beste resultaten als u de knallen elke 3 tot 5 minuten af laat gaan. Er zijn modellen die dubbele knallen afgeven en modellen die met elke knal een aantal graden van richting veranderen. Zo wordt het geweer realistischer nagebootst.
Voor het gebruik van knalapparaten hebt u in bepaalde gemeenten een ontheffing in het kader van de Algemene Plaatselijke Verordening nodig. De apparaten mogen niet gebruikt worden vlakbij de bebouwde kom. Houd er rekening mee dat knalapparaten bij weidend vee schrik- en vluchtreacties kunnen geven.
Richtlijn BIJ12
- het tijdsinterval tussen de knallen mag maximaal 30 minuten bedragen
- verder geldt:
< 5 ha 1 knalapparaat
> 5 ha minimaal 1 knalapparaat per 5 ha
overig: verplaats de apparaten iedere 2 tot 3 dagen
Vogelafweerpistool
Een vogelafweerpistool bestaat uit een standaard alarm- of startpistool, voorzien van een opschroefbare schietbuis. Met de schietbuis worden vogelafweerpatronen afgeschoten. Deze patronen ontploffen op een hoogte van 40 tot 60 meter (als knaller of giller, eventueel gecombineerd met lichteffecten).
Het vogelafweerpistool is een vuurwapen en valt onder de Wet Wapens en Munitie. Daarom hebt u een bijzondere machtiging van de korpschef van de regiopolitie nodig om er een te mogen bezitten en gebruiken. In sommige gemeenten is een ontheffing verplicht.
Richtlijn BIJ12
Het gebruik van een vogelafweerpistool is een arbeidsintensief, maar zeer effectief middel om vogels maar ook hertachtigen te verjagen.
- u moet de percelen minimaal tweemaal per dag controleren en eventuele aanwezige dieren verjagen
- u moet er als grondgebruiker voor zorgen dat het gebruik van dit middel controleerbaar is; een ondertekende verklaring van de eigenaar van het vogelafweerpistool dat hij het middel bij u heeft ingezet, volstaat (eventueel moet u lege patronen of nota’s bewaren)
2.3. Afscherming
Gaasraster
Rasters van gaas zijn een zeer effectieve manier om niet-vliegende diersoorten te weren van landbouwpercelen. De kosten zijn echter hoog en het permanente karakter van gaasrasters maakt deze vooral geschikt voor meerjarige teelten (bijvoorbeeld fruitpercelen, boomteelt).
Voorbeeld van een gaasraster voor herten en reeën:
- rasterpalen: 2,50 m lang, diameter 10/12 cm
- hoek- en schoorpalen: 3,50 m lang, diameter 12/14 cm
Gaas:
- bij edelhert en damhert: vierkant vlechtwerk van minimaal 2,00 m hoog (bijvoorbeeld 200/17/15)
- bij reeën: vierkant vlechtwerk van minimaal 1,50 m hoog (bijvoorbeeld 150/13/15)
Gebruik:
- gebruik elke 4 m een paal
- breng gaas aan de wildzijde van de palen aan, graaf de palen 0,20 m in en span het gaas mechanisch aan
- ree:
- spandraden langs bovenzijde, onderzijde en in het midden van het gaas en op 1,60 m en 1,70 m boven het maaiveld
- edelhert en damhert:
- puntdraden op 0,20 m beneden het maaiveld en 0,10 m boven het maaiveld
- spandraden op 0,60 m, 1,20 m en 1,80 m boven het maaiveld
- bevestig het gaas aan draden met binddraad en ringkrammen (minimaal elke 40 cm)
Elektrisch draadraster
Elektrisch draadraster is geschikt om niet-vliegende diersoorten te weren. Elektrische draadrasters zijn goedkoper dan gaasrasters, zijn eenvoudiger te plaatsen en te verplaatsen, maar vragen meer toezicht en onderhoud. De schrikdraadapparaten zijn bovendien diefstalgevoelig.
Elektrisch netwerk/Euronet
Fijnmazig elektrisch netwerk blijkt een goed toepasbare en effectieve methode om hertachtigen van landbouwpercelen te weren. U kunt de netten na enige oefening vrij simpel aanbrengen en opruimen. De kosten voor aanschaf en onderhoud liggen vrij hoog, waardoor deze methode vooral in aanmerking komt voor de wat kapitaalintensievere teelten. De netten met bijbehorende schrikdraadapparaten zijn diefstalgevoelig en daardoor niet overal toepasbaar.
Manchet
Boommanchetten beschermen effectief tegen wildschade en vormen een extra beschermlaag rond de stam zodat de schors rondom niet meer weggevreten kan worden. Voor hertachtigen zullen er meerdere boommanchetten boven elkaar moeten worden geplaatst om ‘schillen’ van de stam tegen te gaan. Effectiever is het plaatsen van een gazen manchet met grotere lengte.
Er zijn twee soorten manchetten.
- PVC-boommanchetten bestaan uit een geperforeerde kunststof band van ongeveer 7 cm breed, gerold in een spiraal. De kunststofspiraal is zeer elastisch en groeit met de boom mee. De boommanchet is bestand tegen alle weersinvloeden. Het nadeel is dat de stam door het boommanchet vochtig blijft, waardoor allerlei ziektes en ziekteverwekkers (zoals vruchtboomkanker en bloedluis) gemakkelijker een kans krijgen. U kunt hem snel en eenvoudig plaatsen. PVC-boommanchetten moet u na 4-5 jaar verwijderen om ingroeien van de manchet in de bast te voorkomen.
- Wilt u manchetten langdurig gebruiken, dan kunt u beter voor een gazen constructie kiezen. Dit gaas wordt geleverd op rollen, waardoor u de hoogte van de stambescherming zelf kunt bepalen. Deze manchetten zijn, in tegenstelling tot de PVC-manchet, dus ook geschikt voor bescherming tegen hogere vraat en veegschade door ree en/of hert. Doordat de boomstam niet wordt afgesloten, krijgt de stam altijd voldoende lucht en licht. Hierdoor voorkomt u ziektes en rottingsverschijnselen.
2.4. Teeltechnische maatregelen
Percelen gelijktijdig inzaaien
Door uw gewas(sen) op alle percelen gelijktijdig in te zaaien, verkleint u de kans op schade.
2.5. Beheer
Ondersteunend afschot en populatiebeheer
U kunt het geweer inzetten voor afschot. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen: (1) afschot om verjaging te ondersteunen en (2) populatiebeheer. In het eerste geval schiet u individuele dieren ter verjaging en gaat het om directe schadebestrijding. Dit gebeurt op het perceel. In het tweede geval (populatiebeheer) voorkomt u schade door de aantallen te reguleren. Populatiebeheer heeft als doel om de populatieomvang binnen een bepaald gebied op een niveau te brengen dat aansluit bij de maatschappelijke doelen.
U mag het geweer alleen zelf gebruiken als u jachtaktehouder bent. Bent u dat niet, dan kunt u een jager of een andere schadebestrijder vragen om dit middel toe te passen.
Daarnaast hebt u een ontheffing of machtiging nodig om daadwerkelijk afschot te mogen plegen.
Richtlijn BIJ12
Nota bene: de richtlijn is van toepassing op ‘aan verjaging ondersteunend afschot’.
- minimaal twee keer per week schade bestrijden door middel van afschot van de schadeveroorzakende diersoort in de periode dat er schade wordt veroorzaakt
- op grotere percelen, bij kwetsbare gewassen, of bij veel schadeveroorzakers moet u een grotere inspanning leveren (hogere frequentie); ook de inzet van meerdere schadebestrijders (meer geweren) ligt dan voor de hand
Als u een verzoek doet voor een tegemoetkoming in de schade moet u aantonen dat u adequaat gebruik hebt gemaakt van de ontheffing. Met de volgende link vindt u meer informatie over het adequaat gebruik van de ontheffing.
Populatiebeheer heeft als doel om de populatieomvang binnen een bepaald gebied omlaag te brengen. Dit is in het faunabeheerplan en in de verleende ontheffing vastgesteld.
2.6. Overige middelen
Afleidend voeren
U kunt gewassen beschermen tegen vraat door hertachtigen door alternatief voedsel aan te bieden. Geschikt als alternatief voedsel zijn appelsnoeihout, aardappelen en suikerbieten, ranken van bramen en eikenhout. Suikerbieten moet u bij strenge vorst afdekken met bladeren.
In bospercelen kunt u voerakkers, bladakkers en wildweiden aanleggen. Daarnaast kan aanbod van hooi in ruiven en eikels kwetsbare (bos)percelen ontlasten.
Nader te specificeren
Nader te specificeren middelen zijn alle legale middelen die grondgebruikers willen uitproberen. Het gaat om middelen waarvan de werking niet of onvoldoende is bewezen en die niet in de Faunaschade Preventie Kit (FPK) staan, maar waarvan BIJ12 wél een realistische werking verwacht. Denk bijvoorbeeld aan afleidend voeren, laser en de inzet van robots of drones. BIJ12 kan naar zo’n kansrijk, preventief middel experimenteel onderzoek laten doen, al dan niet in samenwerking met de betreffende grondgebruiker. Op deze manier stimuleert BIJ12 de inzet van innovatieve verjaagmaatregelen die door grondgebruikers zelf zijn ontwikkeld. Lees hier meer over onderzoeken van BIJ12.
Wilt u een nieuw middel uittesten, dan kunt u vooraf de verwachte werking met een consulent van BIJ12 bespreken. Als u aanspraak wilt houden op een tegemoetkoming, vraag dan schriftelijke toestemming voor de inzet van het betreffende middel.
3. Soorten faunaschade
Bij verschillende gewassoorten kunnen er over het algemeen vier soorten schade aangericht worden door hertachtigen: vraatschade, schilschade, veegschade en verspreiden van ziektekiemen.
In onderstaande infographics ziet u wanneer faunaschade voornamelijk optreedt. Schade kunt u voorkomen met de preventieve middelen uit paragraaf 2.
3.1 Schade aan akkerbouwgewassen
Extra informatie
Granen (edelhert, damhert en ree): Granen, aardappelen, suikerbieten, mais: soms in combinatie met schade door lopen, liggen en/of rollen.
3.2 Schade aan grasland
3.3 Schade aan vollegrondsgroenten
3.4 Schade aan fruit
Extra informatie
Zacht fruit (aardbeien, frambozen, bramen): schade door afvreten van jong blad door ree.
Hardfruit (appels en peren): schade door afbijten vruchtknoppen. Soms veegschade aan fruitbomen door vegen bastgewei of markeren territorium door ree en damhert.
3.5 Schade aan overige gewassen
Extra informatie
Bloemen, bloemzaden en bloembollen: ook schade aan afdekmateriaal en schade door gewei.
Bosbouw en boomteelt (edelhert, damhert): vraatschade door knippen eindtoppen en zijtakken. Veegschade bij vegen bastgewei en markering territorium, soms ook uit de grond trekken of scheefduwen van recent geplante bomen. Schilschade door lostrekken van een deel van de boombast.
Bosbouw en boomteelt (ree): vraatschade vooral aan loofhout. Veegschade aan vers geplant bosplantsoen (larix, douglas, spar, abiës, populier).
4. Algemeen
BIJ12 kan onder voorwaarden tegemoetkomen in de schade die beschermde inheemse diersoorten veroorzaken aan bedrijfsmatig geteelde landbouwgewassen of gehouden landbouwhuisdieren. Vervolgschade, bijvoorbeeld door vertrapping, verslemping en vervuiling, komt niet voor een tegemoetkoming in de schade in aanmerking.
Als u in aanmerking wilt komen voor een tegemoetkoming, moet u in veel gevallen (preventieve) maatregelen nemen om de schade te voorkomen en/of beperken. De vereiste maatregelen kunnen afhankelijk zijn van gewas, diersoort, periode en gebiedsstatus. Zie hiervoor in deze preventiekit beschreven preventieve maatregelen.
4.1 Wat te doen bij schade
Als er ondanks preventieve maatregelen toch nog schade van enige omvang optreedt, kunt u een tegemoetkoming in de schade aanvragen bij BIJ12. Deze aanvragen worden getoetst aan de beleidsregels van de provincie waarin de schade percelen liggen.
Het indienen van een tegemoetkomingsaanvraag doet u via MijnFaunazaken. Het melden van schade doet u via www.faunaschade.nl.
Let op: aan het indienen van een tegemoetkomingsaanvraag zijn behandelkosten van 300 euro verbonden. De aanvraag kan pas worden ingediend nadat deze kosten via de betaalfunctie (iDEAL) in de applicatie zijn betaald.
Heeft u vragen over het indienen van een tegemoetkomingsaanvraag of over de voorwaarden waaraan moet worden voldaan om voor een tegemoetkoming in aanmerking te komen, neem dan tijdig contact op met BIJ12. BIJ12 is bereikbaar via het telefoonnummer 085 – 486 22 22 of faunazaken@bij12.nl.
4.2 Ontheffing
Voor het verjagen van een diersoort met ondersteunend afschot, is een ontheffing nodig. De Faunabeheereenheid (FBE) kan u op aanvraag machtigen om van de ontheffing gebruikt te maken, of u kunt zelf een ontheffing aanvragen:
- als u een machtiging voor een ontheffing wilt aanvragen, neem dan bij dreigende of optredende schade direct contact op met de FBE in de provincie waarin uw percelen liggen
- als er nog geen ontheffing aan de FBE is verleend voor de betreffende diersoort, vraag deze dan direct zelf aan bij de provincie
- neem dezelfde dag nog preventieve maatregelen (voor zover die zijn toegestaan zonder ontheffing)
- ontvangt u een machtiging via de FBE of een ontheffing van de provincie, neem dan meteen ook de maatregelen die volgens de ontheffing zijn toegestaan
Voor verdere informatie over de provinciale FBE’s verwijzen we u naar www.faunabeheereenheid.nl.
4.3 Meer informatie
Wilt u meer weten over faunaschade en de voorkoming ervan? Raadpleeg dan de Faunaschade Preventie Kits (‘Bevers en beverratten’, Dassen, Duiven, Eenden, Ganzen, Haasachtigen, Hertachtigen, Hoenderachtigen, Kleine zangvogels, Koeten, Kraaiachtigen, Meeuwen, Roofvogels, Woelmuizen, ‘Wolven, vossen en marterachtigen’ en Zwanen). Maatregelen voor andere soortgroepen en de daarbij eventueel geldende richtlijnen vanuit BIJ12 zijn te vinden in de Handreiking Faunaschade 2009.
4.4 Kleine lettertjes
Aan de informatie zoals weergegeven in de ‘Faunaschade Preventie Kit Hertachtigen’ kunnen geen rechten worden ontleend. Weersomstandigheden, teeltkeuzes, enzovoort kunnen leiden tot schadesituaties die niet zijn beschreven. De grondgebruiker blijft in alle gevallen primair verantwoordelijk voor het voorkomen en bestrijden van schade. Alle FPK’s vormen een weergave van gedeelde praktijkervaringen en niet van alle middelen waarvan de werking wetenschappelijk is aangetoond.
5. Over team Faunazaken
Het team Faunazaken van BIJ12 houdt zich bezig met taken op het gebied van faunaschade door natuurlijk in het wild levende beschermde dieren. Zij reiken handvatten aan om faunaschade te voorkomen en te bestrijden. Als dat niet (meer) mogelijk is, kunnen agrariërs in bepaalde gevallen bij BIJ12 terecht voor een tegemoetkoming in de schade.
Colofon:
Mede samengesteld door Van Bommel FAUNAWERK en Communicatiebureau de Lynx (logo, illustraties, infographics en print css).
Voor het beste printresultaat gebruikt u bij voorkeur Google Chrome.
U kunt hier de pdf van de Faunaschade Preventie Kit Hertachtigen downloaden.