Landschapsecologische systeemanalyse (LESA) in de praktijk

Bijgewerkt op: 01 juli 2025

Een LESA brengt in kaart hoe een natuurgebied functioneert en welke factoren dat beïnvloeden. Zo ontstaat gericht inzicht voor effectief natuurherstel en beleid.

Wat is een LESA?

Een landschapsecologische systeemanalyse (LESA) is een hulpmiddel om inzicht te krijgen in de gesteldheid en het functioneren van een natuurgebied. Deze praktische aanpak gaat uit van de verschillende elementen waaruit een landschap is opgebouwd, geologische ondergrond, atmosfeer en klimaat, hydrologie, bodem, vegetatie, fauna en mens, en de manier waarop zij invloed uitoefenen op elkaar.

Een LESA analyseert patronen en trends van vegetaties en standplaatscondities. Deze zijn gekoppeld aan de onderliggende natuurlijke processen en menselijke invloeden en hoe zij zijn veranderd in de loop van de tijd. Een LESA helpt om de samenhang en dynamiek in een natuurgebied beter te begrijpen en de sturende factoren in beeld te brengen. Op basis van de LESA kunnen knelpunten en hun onderliggende oorzaken worden vastgesteld en effectieve herstelmaatregelen worden bepaald.

De ontstaansgeschiedenis van een gebied en het functioneren ervan in het verleden laten zien hoe het ecosysteem zou kunnen functioneren onder omstandigheden waarbij het systeem minder onder druk staat. Een LESA geeft zo ook een beeld van de ecologische potentie in een natuurgebied.

Onderbouwing voor besluitvorming

Een landschapsecologische systeemanalyse (LESA) kan worden uitgevoerd voor elk natuurgebied, ongeacht de schaal of het landschapstype. Je kunt de analyse dus ook inzetten voor aquatische systemen. De LESA werkt vanuit een integrale aanpak waarin alle landschapsecologische componenten worden meegenomen, zowel natuurlijke als menselijke. De invloedssfeer van deze componenten bepalen de grootte van het gebied waarover een LESA wordt uitgevoerd. Zo biedt de uiteindelijke synthese, gebaseerd op een nauwkeurige beschrijving van de invloedsfactoren en hun natuurlijke interacties, inzicht in het systeem als geheel. Dat maakt een LESA een objectief naslagwerk voor besluitvorming en het bepalen van herstelmaatregelen.

Toepassingen

Een LESA is een instrument dat kan worden ingezet bij het maken van keuzes in ruimtelijk beleid, systeemherstel en beleidsuitvoering. Het biedt een ecologische onderbouwing voor duurzaam natuurbeleid en -beheer in verschillende stadia van gebiedsprocessen.

Natuurdoelen en doelstellingen formuleren

Een LESA biedt ondersteuning bij het:

  • toetsen welke natuurdoelen mogelijk zijn (nu en in de toekomst)
  • in beeld brengen welke natuurlijke processen hiervoor hersteld moeten worden

De Ecologische Autoriteit heeft een juridische factsheet gepubliceerd over de betekenis van de doelstellingen voor Natura 2000-gebieden en de inzet van systeemherstel en LESA.

Beheerplannen en bepalen herstelmaatregelen

Een LESA biedt een ecologische onderbouwing voor:

  • prioritering aan te pakken drukfactoren en keuze herstelscenario;
  • identificeren van de te nemen maatregelen (locatie, type en maatvoering) binnen en buiten een natuurgebied;
  • het vinden van de juiste balans tussen verschillende typen maatregelen (overlevings- en systeemmaatregelen);
  • verwachtingen en effecten van maatregelen (in ruimte en tijd).

Voor instandhoudingsdoelen onder de habitatsrichtlijn biedt het rapport Herstelstrategieën stikstofgevoelige habitats veel kennis en handvatten voor natuurherstelmaatregelen. Deel III ‘Landschapsecologische inbedding van de herstelstrategieën’ gaat over maatregelen op landschapsschaal.

Vergunningverlening

Een LESA kan worden ingezet voor:

  • het bepalen van beheertypen voor (agrarische) natuurgebieden en landschappen binnen het Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL);
  • het inschatten en toetsen van het effect van plannen en projecten op omgevingscondities en leefgebieden bij vergunningverleningstrajecten (Omgevingswet).

Monitoring

Een LESA helpt bij het monitoren van de effecten van maatregelen voor systeemherstel door:

  • het benoemen van sleutel- en drukfactoren en relevante procesindicatoren;
  • het in beeld brengen waar, wanneer en in welke mate veranderingen te verwachten zijn op basis van natuurlijke dynamiek en systeemrespons op de maatregelen.

Op die manier biedt een LESA handvatten voor het opstellen en aanscherpen van een integraal monitoringsplan.

Evaluatie

Een LESA biedt ondersteuning bij:

  • het evalueren waarom bepaalde doelstellingen met reeds uitgevoerde maatregelen (nog) niet worden gehaald;
  • het toetsen van haalbaarheid van ecologische randvoorwaarden voor beoogde natuurdoelen;
  • het bepalen van het effect van ingezette maatregelen t.a.v. natuurdoelen, drukfactoren, omgevingscondities en systeemherstel;
  • het opstellen van natuurdoelanalyses (NDA’s) en evalueren beheerplannen en SNL-beheertypen.

Adviezen en wet- & regelgeving

Om verdere verslechtering van de natuur in Nederland te voorkomen en te voldoen aan Europese en nationale wet- en regelgeving, zijn duurzame oplossingen voor structureel ecologisch systeemherstel nodig. Een zorgvuldige en integrale gebiedsanalyse geeft het inzicht wat hiervoor nodig is. Systeemherstel en LESA’s krijgen hiermee een steeds prominentere rol in het Nederlandse natuurbeheer en als ondersteuning van natuurbeleid.

Relevante wet- en regelgeving

Adviezen en afspraken

Vraagstelling

Een LESA is vraaggestuurd. Hoe concreter de vraagstelling, hoe helderder de analyse er antwoord op kan geven. Hoewel een LESA altijd de samenhang van de natuurlijke processen in een gebied bestudeert, bepaalt de aard van de vraag de focus van de analyse. Een vraag over fauna leidt tot een andere benadering dan een vraag over de vegetatieontwikkeling of het functioneren van het hydrologische systeem.

Het is belangrijk dat opdrachtgever en opdrachtnemer goed op één lijn komen voordat het project begint en het gesprek voeren over waarom de LESA wordt uitgevoerd en welke context relevant is. Welke uitdagingen spelen er in het gebied? Wat is de betekenis van het gebied op grotere schaal, binnen Nederland én in Europees verband, in relatie tot beschermde, kenmerkende en typische soorten en prioritaire of karakteristieke habitattypen? Welke primaire vraag volgt hieruit en welke aanvullende, secundaire vragen willen we beantwoord krijgen?

Door het doel van de LESA scherp te formuleren en tijdens het proces een open dialoog met de opdrachtnemer te behouden, vergroot de opdrachtgever de kans op een kwalitatief sterk eindproduct: in plaats van een uitvoerig en weinig toegespitst rapport, een analyse met een heldere synthese die relevante vragen beantwoordt en onderbouwde oplossingsrichtingen biedt vanuit een integrale visie.

De vraagstelling bepaalt tevens het schaalniveau, detailniveau en toepassingsbereik van de LESA. Bij grote gebieden kan worden gekozen voor een onderverdeling in deelgebieden – bijvoorbeeld op basis van waterscheidingen – waarbij de uiteindelijke keuze afhangt van de specifieke onderzoeksvragen, beschikbare capaciteit en gewenste diepgang. Een LESA kan zich richten op gerichte vragen voor een specifiek deelgebied of juist gebiedsoverstijgende vraagstukken voor het gehele gebied behandelen.

Informatiebronnen

Digitale databanken, kaarten en modellen:

Gebiedsstudies en -analyses:

Handvatten voor natuurherstelmaatregelen:

Meer informatie over LESA