Monitoring

Hoe breng je in kaart waar de wolf zich in Nederland bevindt? En hoe houd je in de gaten of een wolf zich ergens langer ophoudt of zich gaat vestigen? Deze vragen worden beantwoord door middel van monitoring. Door monitoring wordt de activiteit van de wolf in Nederland gevolgd en in beeld gebracht. BIJ12 is namens de provincies opdrachtgever voor de monitoring van de wolf in Nederland.

Waarom monitoring?

De wolf is een beschermde diersoort. De soort is Europees beschermd en staat vermeld op Bijlage IV van de Habitatrichtlijn. Dit houdt in dat er voor de wolf een aantal verplichtingen geldt. In Nederland zijn een aantal van deze internationale verplichtingen verwerkt in de Wet Natuurbescherming. Zo staat in die wet dat het verboden is om de wolf opzettelijk te verstoren, te vangen, te doden en/of om zijn vaste verblijfplaats te beschadigen of te vernielen. Daarnaast is het ook verplicht om aan Europa te rapporteren hoe de staat van instandhouding (verspreiding, aantalsontwikkeling) van de wolf in ons land verloopt. Dit aspect vormt de kern van de monitoring zoals in het Wolvenplan is opgenomen en vloeit voort uit wettelijke taken. Het is aan de provincies om via het Rijk aan Europa te rapporteren.

Monitoring wolvenpopulatie

Wolven zijn voor mensen behoorlijk onzichtbare dieren. Ze laten echter wel hun sporen na waardoor we ze kunnen volgen. Denk hierbij aan pootafdrukken, wolvenkeutels en haren. Ook prooidierresten van bijvoorbeeld herten kunnen duiden op de aanwezigheid van een wolf. Wanneer iemand een dergelijk wolvenspoor tegenkomt, kan dit worden gemeld bij het Wolvenmeldpunt. Het Wolvenmeldpunt bundelt alle waarnemingen van wolven en controleert ze op echtheid. Als voldoende bewijsmateriaal (zoals een duidelijke foto) is meegeleverd, kan beoordeeld worden of het daadwerkelijk om een wolf gaat. In het Monitoringplan (hoofdstuk 5) is toegelicht wanneer een waarneming daadwerkelijk als wolvenwaarneming wordt beschouwd. BIJ12 is namens de gezamenlijke provincies opdrachtgever van het Wolvenmeldpunt.

Passieve en actieve monitoring

De monitoring van de wolf kent twee varianten: passieve en actieve monitoring. Het verschil tussen passieve en actieve monitoring zit in de moeite die gedaan wordt voor het vinden van een wolf(spoor). Onder passieve monitoring vallen alle wolvenmeldingen en -waarnemingen die worden verkregen zonder een vooraf opgezette actie uit te voeren. Het zijn waarnemingen die bij toeval zijn gedaan. Actieve monitoring is het actief monitoren en verzamelen van wolvenwaarnemingen, waarbij (actief) gezocht wordt naar sporen of andere waarnemingen, bijvoorbeeld via cameravallen. Beide vormen vereisen een systematische aanpak en goede procedures om data op correcte wijze te kunnen valideren en op te slaan. Zowel passieve als actieve monitoring vindt het hele jaar door plaats.

Genetische analyse

Om zekerheid te krijgen over of een spoor daadwerkelijk van een wolf is, wordt – indien mogelijk – DNA-onderzoek als meest zekere onderzoeksmethode ingezet. Het Interprovinciaal Wolvenplan beschrijft het doel van genetische monitoring van de wolf op basis van DNA in ons land.

De DNA-monsters van gedode of gewonde landbouwhuisdieren waarvan is vastgesteld dat het om een wolf gaat, worden één keer per kwartaal voor een tweede keer onderzocht door WENR. Gelijktijdig worden daarbij ook andere monsters van wolvensporen onderzocht. Bijvoorbeeld keutelmonsters, haren, DNA uit bijtwonden van wilde hoefdieren en DNA van eventuele dood aangetroffen wolven. Dit aanvullende onderzoek is bedoeld voor monitoring van de wolvenpopulatie in Nederland. De tweede genetische analyse richt zich op vaststellen van het geslacht en het exacte individu. Deze methode zoomt in op stukjes van het DNA die samen een profiel vormen dat voor elke individuele wolf uniek is. Van elk geselecteerd monster wordt zo’n DNA-profiel opgesteld. Zo kan achterhaald worden of het om een nieuw individu gaat of een individu dat al eerder is waargenomen. Aan de hand van de resultaten kan ook worden vastgesteld of een wolf zich heeft gevestigd en of er kans is op nakomelingen.

Ouders achterhalen via internationale samenwerking

Omdat dieren de ene helft van hun DNA van de moeder en de andere helft van de vader krijgen, kan op basis van het DNA-profiel ook achterhaald worden wie de ouders zijn. Als al bekend is waar de roedel van deze ouders zich bevindt, weten we daarmee ook waar het dier waarschijnlijk geboren is. Daarvoor is het wel van belang dat de meeste roedels in Centraal Europa genetisch gemonitord worden. En ook dat de profielen kunnen worden uitgewisseld tussen onderzoekers in diverse landen. Dit is georganiseerd vanuit het CEwolf-consortium.

CEwolf staat voor Centraal Europese wolvenpopulatie, ofwel de wolvenpopulatie in West-Polen, Duitsland, Denemarken en de Benelux. Het CEwolf consortium heeft per land één deelnemend laboratorium. Alle labs werken met dezelfde methode en dat maakt het mogelijk om DNA-profielen onderling uit te wisselen en na te gaan of een profiel al elders is vastgesteld. Door deze samenwerking is het in de meeste gevallen mogelijk te achterhalen waar dieren oorspronkelijk vandaan komen en welke afstand ze hebben afgelegd.

Snelheid van onderzoek

In overleg met de provincies is afgesproken om maandelijks een soortbepaling uit te voeren voor alle monsters van schadegevallen verzameld in de voorgaande maand. De bepaling van individu en geslacht, dat vooral bedoeld is voor periodieke monitoring (zie tussenrapportages hieronder), vindt elk kwartaal plaats. Voor deze termijnen is gekozen om het onderzoek zo kosten-efficiënt mogelijk uit te voeren. De huidige aanpak zorgt voor een goede balans tussen arbeidsintensiviteit van het genetisch onderzoek (en daarmee kosten) en de frequentie waarmee de resultaten bekend worden.