Programma Natuur: Lerende samenwerking

Landbouw en Natuur

Eén van de thema’s die binnen de lerende samenwerking veel aan bod komt is de overgangsgebieden. Daarvoor wordt de verbinding gelegd met de werkgroep overgangsgebieden. Deze werkgroep buigt zich over de vraag hoe de gebieden die grenzen aan Natura 2000-gebieden kunnen bijdragen aan de oplossing van de opgaven voor biodiversiteit, stikstof, klimaat, water en landbouw. Het is een samenkomen van vertegenwoordigers van landbouw- en natuurorganisaties, rijk en provincies, waarin de verbinding wordt gelegd met lopende beleidstrajecten maar ook de inspiratie voor de overgangsgebieden telkens wordt opgezocht; waar liggen de kansen en wat zijn de belemmeringen?

Het afgelopen jaar is vanuit de werkgroep de ‘inspiratiepaper overgangsgebieden’ geschreven, waarin o.a. een definitie en uitgangspunten voor de overgangsgebieden zijn verwoord. Het komende jaar wordt wederom de verbinding met het beleid gezocht en wordt ook de inspiratie verder ingevuld op het gebied van benodigde beleidsinstrumenten en welke procesafspraken je zou moeten maken. Het doel van de werkgroep is om mee te denken en te adviseren over beleid voor overgangsgebieden en te leren van de uitvoering.

Voor de werkgroep overgangsgebieden fungeert het lerend netwerk programma Natuur als breder netwerk; informatie en ontwikkelingen vanuit het proces worden gedeeld met de deelnemers, informatie wordt opgehaald en gezamenlijk zoeken we de inspiratie op voor de overgangsgebieden.

Centraal staat: de uitvoering in de gebieden

Voor een goede samenwerking is het belangrijk dat de landelijke kaders en doelen zich goed verhouden tot de uitvoering in de gebieden. In de gebieden moet er voldoende ruimte, flexibiliteit en bewegingsvrijheid zijn om te werken binnen de landelijke kaders. Daarom staat in samenwerkingsmodel de uitvoering(spraktijk) centraal: de kernactiviteiten in de gebieden waar natuur wordt hersteld. De resultaten uit alle gebieden zorgen, bij elkaar opgeteld, dat de landelijke doelstelling wordt gerealiseerd.

Voor de samenwerking binnen het uitvoeringsprogramma is gekozen voor een vernieuwende aanpak waarbij Rijk, provincies en terreinbeherende organisaties in de kern samenwerken, en andere samenwerkingspartners waar nodig/relevant worden betrokken bij de werkzaamheden.

Ondersteuning vanuit landelijk niveau

De uitvoering in de gebieden krijgt ondersteuning vanuit het landelijke programmaniveau. Via monitoring, evaluatie en bijsturing wordt de uitvoering goed gevolgd. Van hieruit komen er thema’s op de agenda van het landelijke programmateam. Die vertaalt samen met de betrokken partijen, de signalen in een vervolgproces op het daarvoor passende niveau en de passende plek.

Als de gebiedspartijen ergens op vastlopen en dat niet zelf kunnen oplossen , dan kan  de programmaorganisatie in overleg met hen de kwesties agenderen op landelijk (politiek) niveau. Twee maal per jaar is er overleg tussen de minister en de gedeputeerden over de uitvoering van het Programma Natuur. Op deze wijze worden knelpunten in de uitvoering opgelost en opgenomen in de (cyclische) aanpassingen binnen het programma.

Samenwerkingsagenda

De monitoring en evaluatie kunnen ook aanleiding zijn om met alle partners samen nieuwe thema’s en vraagstukken te verkennen. Daaruit volgt een samenwerkingsagenda. Hierop staan projecten met een scherp geformuleerde vraag en aanpak, om de uitvoeringskracht van het Programma Natuur te versterken. De samenwerkingsagenda is dynamisch en zal steeds worden aangepast aan de actualiteit.

Om de uitvoeringskracht van het Programma Natuur te vergroten is het belangrijk dat alle partners samen leren en onderling ervaringen en kennis delen.

De samenwerkingsvorm is immers nieuw: de werkwijze gaat door alle bestuurslagen heen en gebeurt op zowel landelijk- als gebiedsniveau. Het Programma Natuur heeft ook een lange looptijd ( tot 2030) en vindt plaats in een dynamische context. Partijen moeten goed kunnen inspelen op nieuwe ontwikkelingen en inzichten.

Daarom is een lerende samenwerkingsaanpak opgezet. Met deze werkwijze is in het Interbestuurlijk Programma Vitaal Platteland (IBP-VP) succesvol ervaring opgedaan.

Figuur 1: Aanpak van de lerende samenwerking

Aanpak lerende samenwerking

Doel van de lerende samenwerkingsaanpak is te leren door te doen en zo de werkpraktijk verder te ontwikkelen. Inzet is echt samen aan de slag te gaan, te werken vanuit vertrouwen, waarbij er ook ruimte is om fouten te mogen maken.

Belangrijk in de lerende samenwerking is om inzichten en ervaringen te delen. Daarom wordt een lerend netwerk of platform gecreëerd, zoveel mogelijk met of vanuit al bestaande netwerken. Het benutten van en versterken van de bestaande netwerken en het werken aan communitybuilding zijn cruciale onderdelen van de samenwerking. Samen leren, kennis delen en onderzoek doen zijn vaste onderdelen van de samenwerkingsagenda.

De samenwerking in de praktijk

De lerende samenwerking krijgt concreet vorm in netwerkbijeenkomsten, werkateliers rond specifieke thema’s, en werkgroepen of deelnetwerken voor betrokken partijen.

• Jaarlijkse netwerkbijeenkomst

Jaarlijks is er een brede netwerkbijeenkomst. Alle betrokkenen bij het Programma Natuur brengen elkaar op de hoogte van de voortgang de uitvoering en bekijken welke (strategische) thema’s samen opgepakt kunnen worden.

• Werkateliers

In werkateliers is er ruimte om strategische thema’s op te pakken en te verdiepen. Betrokken partijen gaan na welke ervaringen en inzichten er al zijn rond het thema, en welke zaken nog om een antwoord vragen. De invulling van de werkateliers gebeurt vraaggestuurd vanuit de uitvoering en is gericht op het versterken van de gezamenlijke uitvoeringskracht.

• Werkgroepen in de programmaorganisatie

Ter ondersteuning van de uitvoering in het primaire proces (zie het organogram, figuur 4) zijn er verschillende werkgroepen binnen de programmaorganisatie. In deze werkgroepen werken partners samen aan de verdere uitwerking van thema’s die belangrijk voor een succesvolle uitvoering. Denk aan monitoring, communicatie of de vertaling van landelijke doelen naar gebiedsdoelen. Vanuit deze werkgroepen kunnen ook onderwerpen voor de lerende samenwerking naar voren komen.

• Delen van leerervaringen met politiek/bestuur

Vast onderdeel van de organisatie van het Programma Natuur is om gezamenlijk geleerde zaken te delen met het programmamanagement en het politiek bestuurlijke niveau. Dit zorgt ervoor dat belangrijke thema’s en inzichten vanuit de uitvoeringspraktijk vanzelf onderdeel zijn van de cyclische sturing.

Natuurherstel | Andersche Diep

Ook dit jaar worden grote terreinbeheerders, maar ook kleinere particuliere eigenaren zoals de familie Ubels, door het Rijk (financieel) ondersteund om de natuur in Natura2000 gebieden met gerichte maatregelen te herstellen en te verbeteren. Hierdoor worden de effecten van stikstof verminderd.

Natuurherstel | Fochteloërveen

Samen met terreinbeheerders wordt ook dit jaar gewerkt aan onder andere robuust hoogveengebied dat zichzelf op lange termijn in stand kan houden. Bij het Fochteloërveen moet het veengebied beter bestand worden gemaakt tegen bijvoorbeeld verdroging, door zwakke en lekkende kades te herstellen.

Dit kon onder andere dankzij de regeling Versneld Natuurherstel, waarmee terreinbeheerders (financieel) worden ondersteund om natuur in Natura2000 gebieden te herstellen en te verbeteren.

Natuurontwikkeling op het Alloo (Texel)

Komende maanden wordt er gewerkt aan de herinrichting van het Alloo, de eerste fase van het werk is deze week van start gegaan. Lees meer op het Boswachtersblog van Staatsbosbeheer.

Dankzij nieuwe kades houdt Fochteloërveen straks weer water vast

Om de bijzondere natuur in het Fochteloërveen te behouden, is het vasthouden van water broodnodig. Nieuwe kades van zand en leem moeten het Fochteloërveen nat houden en de bijzondere natuur behouden. Lees meer bij RTV Drenthe.

Pohlmann is blij dat het provinciaal inpassingsplan is vastgesteld in 2023. Dat ligt nu bij de Raad van State, die dit in het najaar gaat behandelen. “Op het provinciaal inpassingsplan zijn een paar bezwaren ingediend door betrokkenen, maar dat zijn er niet veel gelukkig. Je merkt dat de rust nu terugkeert in het gebied. Het is duidelijk wat er de komende periode gaat gebeuren. Ik hoop dat dit project wordt geaccordeerd door de Raad van State. Dan kunnen we verder met de maatregelen voor het natuurherstel.”

De manager natuur geeft aan dat ook in de deelgebieden werkzaamheden zijn gedaan, zoals anti verdrogingsmaatregelen en dat bos naar heide is omgevormd. “Je ziet dat de nieuwe heide al mooi tot bloei komt. Drie jaar geleden is dit in gang gezet, en de heideplanten ontwikkelen zich fantastisch. Niet de paarse Veluwe zoals je die in de VVV-gids ziet, maar met een kruiden vegetatie. Plus alle insecten die daarbij horen.”

Zeldzame plantensoort

Ook bijzondere planten zijn sinds het natuurherstel ingezet is, aangetroffen in dit gebied. “We hebben hier nu de Spaanse ruiter die zich erg goed ontwikkelt. Dat is landelijk gezien een zeldzame plantensoort, die kritisch is over haar standplaats. Als de groeiplaats van deze soort zich uitbreidt, kan je afleiden dat je op het goede spoor zit. Wij zijn hier dus erg blij mee! Ook treffen we steeds meer blauwe zegge aan. Die is voor het publiek iets minder herkenbaar.”
Voor het nieuwe jaar hoopt Pohlmann dat de Raad van State de plannen accordeert, en dat bezwaren ongegrond worden verklaard. Dan kunnen daarna andere maatregelen in gang worden gezet, zoals het dichtgooien van sloten en het omzetten van landbouwpercelen naar natuur. Met als gevolg dat de bemesting van de percelen verdwijnt. Met alle boeren in dit gebied zijn inmiddels vrijwillige overeenkomsten afgesloten. “De boeren zeggen tegen ons: hoe vrijwillig is vrijwillig? Niemand is onteigend, en in den minne zijn overeenkomsten gesloten. Ik ben erg blij dat wij nu met een specifieke boer afspraken hebben kunnen maken met het natuurbeheer. Deze boer houdt, samen met ons, een zeldzaam ras: de heidekoe. Daarbij dragen we bij aan de verandering van zijn verdienmodel. Zodat hij het economisch perspectief houdt.”

Samenwerking

Hans geeft aan hoe de samenwerking met de provincie en de Rijksoverheid verloopt. “De meeste samenwerking hebben wij hier met de Provincie Overijssel. Vanuit de regelingen versneld natuurherstel hebben wij een goede samenwerking met het ministerie van LNV via RVO. We houden RVO goed op de hoogte van de werkzaamheden die we uitvoeren. Het is nog te vroeg om er nadrukkelijke monitoringsresultaten van te laten zien. We zijn heel blij met de omstandigheden die we hebben kunnen creëren hierdoor.”

Pohlmann geeft aan dat hij soms ook tegen beperkende regelgeving aanloopt vanuit de overheid. “Hier is het mogelijk om maatregelen voor natuurherstel aan te vragen op grond die aangewezen is als Natuur Netwerk Nederland. Maar, de kansen liggen soms net buíten deze grond; op landbouwgrond die we (vrijwillig!) kunnen aankopen en om kunnen vormen tot natuur. Wij hebben hier al veel vragen over gesteld aan RVO, maar tot dusver zit hier nog niet veel beweging in. Het grote probleem blijft de beschikbaarheid van geld. Wie gaat dit financieren? Dat maakt het voor boeren minder aantrekkelijk in te stappen. Hij staat toevallig niet op het ‘kaartje’. Dat valt moeilijk uit te leggen in de praktijk. Het is uiteindelijk een gemiste kans, want dit kan mooi natuurherstel opleveren. Dan kun je sneller tot effectieve doelrealisatie komen.”

Tot slot heeft Pohlmann nog een oproep voor de Rijksoverheid. “Ik zou het mooi vinden als wij ook eens mensen uit Den Haag op bezoek in de terreinen krijgen. Dan kan ik laten zien waar wij in de praktijk tegenaan lopen. Ik spreek veel mensen uit Den Haag, maar vooral telefonisch en via de mail. Ik doe hierbij de oproep om langs te komen in een van de Natura-2000 gebieden in Overijssel.”