De ‘Faunaschade PreventieKit’ Beverratten en Muskusratten laat zien met welke preventieve maatregelen u gewasschade door beverratten en muskusratten kunt voorkomen of beperken.
Beverratten en muskusratten zijn invasieve exoten in Nederland. Ze leven in het water en zijn voornamelijk in de schemering en ’s nachts actief. De ingang van het hol van de muskusrat ligt net onder water en bij de beverrat vlak boven de waterspiegel. Soms kunnen landbouwpercelen door de dieren worden ondergraven. In poldergebieden en bij rivieren zijn beverratten en muskusratten een bedreiging voor dijken, omdat die worden verzwakt door gegraven gangen en holen. Beverratten en muskusratten worden vanwege die dreiging bestreden door de waterschappen. Vooral muskusratten komen in Nederland veel voor. Beverratten komen weinig voor en zijn te vinden nabij landsgrenzen en in Limburg. Beverratten mogen worden gedood indien daar een provinciale vergunning voor is verleend. In de Omgevingswet is vastgelegd dat iedereen zorg draagt voor levende dieren en planten en hun directe omgeving. Dit noemen we de zorgplicht voor natuur. De Beschermde Soorten Indicator (BeSi) helpt om aan deze zorgplicht te voldoen.
| Grasland | Soort schade | Diersoort | Seizoen |
|---|---|---|---|
| Blijvend grasland | Graafschade en vertrapping | Beverrat | Jaarrond |
| Graafschade | Muskusrat | Jaarrond | |
| Graszaad/graszoden/ ingezaaid grasland | Graafschade en vertrapping | Beverrat | Jaarrond |
| Vraatschade | Muskusrat | Jaarrond |
Tabel 1: Gewasschade aan grasland verspreid over het jaar.
| Vollegrondsgroenten | Soort schade | Diersoort | Seizoen |
|---|---|---|---|
| Algemene vollegrondsgroenten | Vraatschade | Muskusrat | Jaarrond |
Tabel 2: Gewasschade aan vollegrondsgroenten verspreid over het jaar.
| Fruitteelt | Soort schade | Diersoort | Seizoen |
|---|---|---|---|
| Appels/peren | Vraatschade | Beverratten | Jaarrond |
Tabel 3: Gewasschade aan fruitteelt verspreid over het jaar.
| Overig | Soort schade | Diersoort | Seizoen |
|---|---|---|---|
| Waterkeringen | Graafschade | Muskusrat | Jaarrond |
Tabel 4: Overige gewasschade verspreid over het jaar.
De maatregelen ter voorkoming van gewasschade zijn ingedeeld in twee categorieën: afschermingsmaatregelen en beheermaatregelen. Per maatregel wordt de ecologische effectiviteit, de praktische inzetbaarheid en waar nodig de wet- en regelgeving besproken. Het referentiejaar voor alle genoemde prijzen is 2024. De maatregelen in deze preventiekit zijn als effectief beoordeeld op basis van onderzoek waarbij gebruik is gemaakt van beschikbare studies (wetenschappelijk of praktijk), beoordelingen door experts (expert judgement) en ervaringen van agrariërs uit de praktijk. Vaak zal het nemen van een enkele maatregel schade niet kunnen voorkomen. Het wordt aanbevolen om een combinatie van maatregelen te nemen, maar ook dat biedt geen volledige garantie om schade te voorkomen. In onderstaande tabel worden alle preventieve maatregelen weergegeven met daarbij scores op drie indicatoren (ecologische effectiviteit, tijdsinspanning en kosten). De scores (laag, gemiddeld en hoog) geven aan hoe deze maatregel wordt beoordeeld ten opzichte van andere preventieve maatregelen binnen deze faunaschade preventiekit.
| MAATREGELEN | ECOLOGISCHE EFFECTIVITEIT | TIJDSINSPANNING AGRARIËR | KOSTEN AGRARIËR |
|---|---|---|---|
| Afscherming | |||
| Gaasraster | Hoog | Laag | Hoog |
| Elektrische afwering (vast) | Hoog | Gemiddeld | Gemiddeld |
| Elektrische afwering (verplaatsbaar) | Hoog | Gemiddeld | Laag |
| Manchetten | Hoog | Hoog | Hoog |
Tabel 5: Overzicht preventieve maatregelen voor beverratten en muskusratten.
Afschermingsmaatregelen behalen hun effect door schadeveroorzakende dieren te weerhouden van het betreden van een perceel. In deze paragraaf worden de effectief beoordeelde maatregelen toegelicht.
Een gaasraster is een hekwerk dat bestaat uit fijnmazig gaas en houten palen. Het wild wordt van een perceel geweerd door afrastering.
Tabel 6: Score voor gaasraster op belangrijke indicatoren, in vergelijking tot andere preventieve maatregelen binnen deze diergroep.
Figuur 1: Gaasraster tegen beverratten en muskusratten
Gaasrasters zijn de meest effectieve methode om schade op het perceel te voorkomen. Goed ingegraven en onderhouden gaasrasters creëren een fysieke barrière die vrijwel onoverkoombaar is voor bever- en muskusratten. Gaasrasters blijken in verscheidene studies uiterst effectief voor het uitsluiten van bevers; men kan ervan uitgaan dat deze methode vergelijkbaar werkt voor beverratten en muskusratten omdat deze dieren veel overeenkomsten vertonen in gedrag, habitatkeuze en ecologie. Het is cruciaal om aandacht te besteden aan het plaatsen van het hekwerk in en rondom greppels en sloten, aangezien die plekken vaak kwetsbaarheden vertonen waarvan bever- en muskusratten gebruik zullen maken. Er is geen sprake van gewenning aan gaasrasters, omdat die zorgen voor directe afwering.
Het gebruik van een gaasraster is geschikt voor percelen van verschillende groottes, waarbij de omvang van het perceel geen invloed heeft op de effectiviteit van de maatregel. Het is wel belangrijk om eventuele doorgangen te creëren zodat andere dieren zich kunnen verplaatsen en zo insluiting te voorkomen. De plaatsing van een gaasraster heeft grote invloed op de lokale niet-vliegende fauna. De maaswijdte bepaalt in grote mate voor welke (andere) diersoorten het gebied wordt ontsloten. Daarnaast speelt de hoogte van het gaasraster een rol, zodat bijvoorbeeld ook edelherten en reeën van het perceel worden geweerd. Het is niet nodig om een gaasraster te combineren met andere maatregelen. Een zorgvuldig geplaatst en onderhouden gaasraster is afdoende om schade van bever- en muskusratten te voorkomen.
Beverratten en muskusratten graven vanuit het water holen en gangen in de grond. De dieren komen via de waterkant of via hun holen in de grond op een perceel terecht. Een gaasraster dat langs de waterkant is gezet en diep is ingegraven, voorkomt dat het dier zich vanuit het water naar het aangrenzende perceel kan verplaatsen. Het raster wordt langs de waterkant geplaatst en moet zo ver doorlopen (minimaal 100 meter landinwaarts) dat de bever- en muskusratten er niet omheen kunnen lopen. Een gedegen constructie bestaat uit rasterpalen (2 meter lang, diameter 10/12 centimeter), hoek- en schoorpalen (2,50 meter lang, diameter 12/14 centimeter) en gaas van zwaar vierkant vlechtwerk (maaswijdte van maximaal 5 centimeter). Het gaas moet minimaal 80 centimeter boven het maaiveld uitkomen en minimaal 100 (het liefst 120) centimeter diep in de grond worden ingegraven. Door het gaas diep in te graven worden eventueel gangen vanuit de watergang versperd. Bij voorkeur wordt iedere 3 meter een paal gebruikt. Het gaas moet mechanisch worden aangespannen aan de wildzijde van de palen. Er kan een puntdraad worden geïnstalleerd op 20 centimeter boven het maaiveld. Spandraden worden vervolgens bevestigd op 20 centimeter onder het maaiveld, 3 centimeter boven het maaiveld en 60 centimeter boven het maaiveld. Tot slot moet het gaas aan draden worden vastgezet met binddraad en ringkrammen (minimaal elke 40 centimeter).
Het permanente karakter van gaasrasters maakt deze methode vooral geschikt als preventieve weringsmaatregel ten behoeve van beverratten en muskusratten voor meerjarige teelten (bijvoorbeeld fruitpercelen, boomteelt). In geval van zware schadepercelen zijn de gaasrasters ook geschikt voor akker- en graslanden. Het plaatsen van een gaasraster is arbeidsintensief en wordt bijna altijd uitgevoerd door een externe partij. Daarnaast is voor een optimale werking een wekelijkse controle nodig om de effectiviteit van gaasrasters te garanderen. De tijdsbesteding is afhankelijk van de schade aan de rasters: soms volstaat een controleronde, soms zal het gaas moeten worden hersteld. Voor optimale werking van het raster moet onder meer roest worden bestreden, vuil en bladeren worden verwijderd en begroeiing worden voorkomen.
De tijdsbesteding is afhankelijk van de grootte van de percelen en kan oplopen indien de percelen ver uit elkaar liggen. De aanschafkosten van de materialen voor de afrastering variëren per aanbieder en zijn sterk afhankelijk van de omstandigheden van de locatie. De aanschafkosten zijn minimaal ongeveer €2.800, indien het perceel rondom wordt afgezet. Als het raster wordt geplaatst door een gespecialiseerd bedrijf, bedraagt de montageprijs minimaal €12 per meter afrastering, wat neerkomt op €4.800 per hectare. De prijs kan oplopen tot €25.000, indien een perceel van een hectare rondom wordt afgezet. Aangezien bevers vanaf de waterkant het perceel betreden, hoeft het gaas alleen langs het water te worden geplaatst. Dit zal de kosten drukken. Het gaas kan 15 tot 25 jaar blijven staan (afhankelijk van het type paal). Plaatsing van gaas op het eigen perceel zorgt niet voor verstoringen voor mensen. Er moet wel rekening worden gehouden met landbouwwerkzaamheden. Daarnaast moet het gaasraster zo worden geplaatst dat het niet in de weg staat. Het gaas kan jaarrond blijven staan. De installatie van het gaasraster is behoorlijk complex. Men kan ervoor kiezen om de werkzaamheden te laten uitvoeren door een gespecialiseerd bedrijf. Overleg wat er mogelijk is en stel de aangeraden afmetingen voor. Houd er rekening mee dat het raster op minstens 1 meter diepte wordt geplaatst.
Het plaatsen van een gaasraster kan een goede oplossing zijn voor het beschermen van gewassen. Desalniettemin mag niet op iedere plek een bouwwerk worden geplaatst. Voor mogelijkheden is het gemeentelijk omgevingsplan veelal leidend. Een bouwwerk wordt gedefinieerd als ‘een constructie van enige omvang van hout, steen, metaal of ander materiaal, die op de plaats van bestemming hetzij direct of indirect met de grond verbonden is, hetzij direct of indirect steun vindt in of op de grond, bedoeld om ter plaatse te functioneren, met inbegrip van de daarvan deel uitmakende bouwwerkgebonden installaties anders dan een schip dat wordt gebruikt voor verblijf van personen en dat is bestemd en wordt gebruikt voor de vaart’ (bijlage bij art. 1.1 Ow). Voor het oprichten van een bouwwerk is vaak een omgevingsvergunning noodzakelijk. Het is daarom verstandig om bij twijfel de gemeente om een oordeel te vragen.
Een elektrische afwering is een vaste afrastering om (een deel van) het perceel, dat onder meer bestaat uit stroomdraden.
Tabel 7: Score voor elektrische afwering (vast) op belangrijke indicatoren, in vergelijking tot andere preventieve maatregelen binnen deze diergroep.
Figuur 2: Elektrische afwering (vast) tegen beverratten en muskusratten
Een elektrisch draadraster is een effectieve methode om beverratten en muskusratten van een perceel te weren, zolang de onderste draden maximaal 15 cm boven de grond hangen. Het is van belang dat de afscherming correct wordt geplaatst en goed wordt onderhouden. De kans op gewenning is zeer laag omdat een elektrische draadraster een stroomstoot afgeeft zodra een dier ermee in aanraking komt. Desalniettemin bestaat er een kans dat bever- of muskusratten proberen om onder het elektrische hekwerk door te graven. Studies tonen echter aan dat elektrische draadrasters schade door bevers kunnen voorkomen, dan wel verminderen – er wordt aangenomen dat het effect op bever- en muskusratten vergelijkbaar zal zijn. Bij het plaatsen van een elektrisch draadraster is het belangrijk dat het secuur wordt geplaatst rondom sloten, vaarten en greppels, en dat er regelmatig wordt gecontroleerd of het draadraster nog goed staat. Bever- en muskusratten zijn gebonden aan water en zullen proberen om onder het gaasraster door te zwemmen of onder zwakke plekken heen te kruipen.
Een elektrisch raster kan in principe worden gebruikt voor de bescherming van zowel grote als kleine percelen. De mate waarin een elektrische afscherming ook effect heeft op andere diersoorten hangt af van het type afscherming. Het gebruik van meerdere elektrische draden heeft bijvoorbeeld minder invloed op andere diersoorten dan andere vormen van elektrische afscherming. Een elektrische afweer die licht wordt verhoogd, stelt de eigenaar in staat om herten van het perceel te houden, terwijl lage elektrische bedrading ook effectief kan werken tegen vossen, dassen en bevers. Het is niet noodzakelijk om elektrische afscherming te combineren met andere maatregelen; enkel elektrische afscherming is afdoende om beverratten en muskusratten van het perceel te houden.
Beverratten en muskusratten graven vanuit het water holen en gangen in de grond. De dieren komen via de waterkant of via hun holen in de grond op een perceel terecht. Een gaasraster dat langs de waterkant is gezet en diep is ingegraven, voorkomt dat het dier zich vanuit het water naar het aangrenzende perceel kan verplaatsen. Het raster wordt langs de waterkant geplaatst en moet zo ver doorlopen (minimaal 100 meter landinwaarts) dat de bever- en muskusratten er niet omheen kunnen lopen.
Voor het weren van beverratten en muskusratten kan een gedegen constructie bestaan uit 6 draden (verzinkt, minimaal 2 millimeter), tussenpalen (1,80 meter lang, diameter 10 centimeter) en hoek- en eindpalen om de 100 meter (2,50 meter lang, diameter 12/14 centimeter). De onderste draad moet maximaal 15 centimeter boven de grond hangen. De andere draden worden om de 20 centimeter daarboven gehangen.
De draden dienen te worden bevestigd in isolatoren; (plastic) houders die de stroom niet geleiden. Om de 100 meter moet een roterende draadspanner worden bevestigd met een hoekisolator. De draden dienen te worden voorzien van stroom (minimaal 6,0 kV). Afhankelijk van de perceelgrootte en omstandigheden kan een schrikdraadapparaat worden geïnstalleerd. Laat het raster zo ver doorlopen dat de bever- en muskusratten er niet omheen kunnen. Een andere optie is om een gaasraster (zie 3.1.1) te voorzien van een stroomdraad op 15 tot 20 centimeter hoogte. Het is van belang dat vegetatie de stroomdraden niet raakt, omdat het elektrisch draadraster anders niet functioneert en de stroom weglekt.
Het permanente karakter van draadrasters maakt die vooral geschikt als preventieve weringsmaatregel ten behoeve van bever- en muskusratten voor meerjarige teelten (bijvoorbeeld fruitpercelen, boomteelt). In geval van zware schadepercelen zijn de draadrasters ook geschikt voor akker- en graslanden.
Het plaatsen van elektrische afscherming is arbeidsintensief en wordt in de meeste gevallen uitgevoerd door een extern bedrijf. Daarnaast is wekelijks controle nodig om de effectieve werking van elektrische draadrasters te garanderen. De tijdsbesteding is afhankelijk van de schade aan de rasters: soms volstaat een controleronde, soms zal het gaas moeten worden hersteld. Er zal bovendien regelmatig rondom het hek moeten worden gemaaid om het draadraster vrij te houden van vegetatie. Voor een optimale werking wordt aangeraden om de begroeiing niet hoger dan 10 centimeter te laten zijn. De tijdsbesteding is afhankelijk van de grootte van de percelen en kan oplopen indien de percelen ver uit elkaar liggen.
De aanschafkosten van de materialen zijn ongeveer €3 per meter. Voor een hectare komt dat neer op €1.200, indien het perceel rondom wordt afgezet. De montageprijs is ongeveer €5 per meter, wat neerkomt op €2.000 per hectare. Aangezien bever- en muskusratten vanaf de waterkant het perceel betreden, hoeft het gaas alleen langs het water te worden geplaatst. Dit zal de kosten drukken. Het raster kan 15 tot 25 jaar blijven staan, afhankelijk van het type paal.
De bijkomende kosten voor een schrikdraadapparaat van 12 volt zijn afhankelijk van de omtrek van het perceel. Een accu is ongeveer even duur. Daarnaast zijn er schrikdraadapparaten beschikbaar die werken op zonnepanelen, zodat die ook kunnen worden gebruikt op afgelegen percelen zonder toegang tot het stroomnet. De zonnepanelen zijn in verschillende maten verkrijgbaar, de benodigde afmeting hangt sterk af van de omtrek van het perceel. De kosten voor de meest gangbare apparaten liggen tussen de €500 tot €700, maar er zijn ook duurdere varianten beschikbaar.
Plaatsing van elektrisch raster op het eigen perceel leidt niet tot verstoringen voor mensen. De installatie van het elektrisch raster kan men zelf uitvoeren. Het raster kan jaarrond blijven staan. Elektrische rasters zijn goedkoper, eenvoudiger te plaatsen en te verplaatsen dan gaasrasters, maar vragen meer toezicht en onderhoud.
Het plaatsen van een elektrisch draadraster kan een goede oplossing zijn voor het beschermen van gewassen. Desalniettemin mag niet op iedere plek een bouwwerk worden geplaatst. Voor mogelijkheden is het gemeentelijk omgevingsplan veelal leidend. Een bouwwerk wordt gedefinieerd als ‘een constructie van enige omvang van hout, steen, metaal of ander materiaal, die op de plaats van bestemming hetzij direct of indirect met de grond verbonden is, hetzij direct of indirect steun vindt in of op de grond, bedoeld om ter plaatse te functioneren, met inbegrip van de daarvan deel uitmakende bouwwerkgebonden installaties anders dan een schip dat wordt gebruikt voor verblijf van personen en dat is bestemd en wordt gebruikt voor de vaart’ (bijlage bij art. 1.1 Ow). Voor het oprichten van een bouwwerk is vaak een omgevingsvergunning noodzakelijk. Het is daarom verstandig om bij twijfel de gemeente om een oordeel te vragen.
Een vorm van elektrische afwering is een schrikdraadnet. Dit is een elektrisch netwerk dat bestaat uit een schrikdraadnet (op stroom) en palen. Het is makkelijk op te zetten en bovendien verplaatsbaar.
Tabel 8: Score voor elektrische afwering (verplaatsbaar) op belangrijke indicatoren, in vergelijking tot andere preventieve maatregelen binnen deze diergroep.
Figuur 3: Elektrische afwering (verplaatsbaar) tegen beverratten en muskusratten
Een elektrisch schrikdraadnet is een verplaatsbaar gaasraster dat snel kan worden geplaatst om schade te voorkomen. Zo kan een elektrisch schrikdraadnet bijvoorbeeld worden ingezet in de kwetsbare teeltperiodes. Dit geeft een elektrisch schrikdraadnet dus een tijdelijk karakter in vergelijking tot vaste elektrische afwering. Een elektrisch schrikdraadnet is een effectieve methode om bever- en muskusratten te weren, hoewel er een kleine kans bestaat dat de dieren onder het elektrische schrikdraadnet door graven. Bij het plaatsen van een elektrisch schrikdraadnet is het belangrijk dat het goed wordt geplaatst rondom sloten, vaarten en greppels. Na plaatsing is het cruciaal dat op die plekken regelmatig wordt gecontroleerd of het schrikdraadnet nog goed staat. Bever- en muskusratten zijn gebonden aan water en zullen proberen om onder het gaasraster door te zwemmen of te graven.
Een schrikdraadnet kan het best worden gebruikt voor het beschermen van kleine en middelgrote percelen. De plaatsing van een elektrisch schrikdraadnet heeft ook effect op andere diersoorten. Een elektrisch schrikdraadnet kan, afhankelijk van de maaswijdte, ook effectief zijn tegen vossen, dassen, hazen, konijnen en bevers. Diersoorten die geen schade veroorzaken kunnen echter ook worden gehinderd.
Een perceel afrasteren met een schrikdraadnet is makkelijk. Er zijn kant-en-klare netten verkrijgbaar met ingebouwde palen en dubbele pennen die gemakkelijk te installeren en te verplaatsen zijn. Om beverratten en muskusratten te weren, moet het net een minimale hoogte van 1 meter hebben en een maximale maaswijdte van 5 centimeter. Het volledige net wordt onder stroom gezet. De maximale hoogte van de onderste stroomdraad dient 15 centimeter boven de grond te zijn. Plaats het schrikdraadnet langs het water en laat het zo ver doorlopen (minimaal 100 meter landinwaarts) dat de beverratten en muskusratten er niet omheen kunnen. Er moet worden voorkomen dat het net begroeiing raakt, anders zal de omheining minder goed functioneren.
Deze maatregel is geschikt voor alle percelen die structurele of tijdelijke bescherming nodig hebben tegen bever- en muskusratten. De installatie van een schrikdraadnet is simpel en kan makkelijk worden op- en afgebouwd. Dit kost maximaal 30 minuten per 100 meter. Houd er wel rekening mee dat het plaatsen van afrastering op oneffen terrein meer tijd vergt. Daarnaast is er een wekelijkse controle nodig om de effectieve werking van het schrikdraadnet te garanderen. De tijdsbesteding is afhankelijk van de schade aan de netten: soms volstaat een controleronde, soms zal het gaas moeten worden hersteld. Voor een optimale werking is het noodzakelijk om de netten zoveel mogelijk vrij te houden van vegetatie door regelmatig begroeiing te verwijderen.
De kosten voor een elektrisch schrikdraadnet zijn ongeveer €5 per meter. De kosten om een hectare rondom af te zetten komen neer op ongeveer €2.000. Aangezien bever- en muskusratten vanaf de waterkant het perceel betreden, hoeft het gaas alleen langs het water te worden geplaatst. Dit zal de kosten drukken. Deze maatregel is met name geschikt voor afgelegen percelen of terreinen en dus zijn er bijkomende kosten voor de schrikdraadapparatuur. De kosten voor een schrikdraadapparaat van 12 volt zijn afhankelijk van de omtrek van het perceel. De kosten liggen gemiddeld tussen €100 en €250. Een accu is ongeveer even duur. Daarnaast zijn er schrikdraadapparaten beschikbaar die werken op zonnepanelen, zodat die ook kunnen worden gebruikt op afgelegen percelen zonder toegang tot het stroomnet. De zonnepanelen zijn in verschillende maten verkrijgbaar, de benodigde afmeting hangt sterk af van de omtrek van het perceel. De kosten voor de meest gangbare apparaten liggen tussen de €500 tot €700, maar er zijn ook duurdere varianten beschikbaar.
Dit type netten hebben over het algemeen een vervangingstermijn van enkele jaren. Elektrische schrikdraadnetten dienen regelmatig te worden gecontroleerd op hun werking. Begroeiing moet regelmatig worden gemaaid of gesnoeid om de werking van de rasters te waarborgen. De netten kunnen jaarrond blijven staan. De netten met bijbehorende schrikdraadapparaten zijn diefstalgevoelig wanneer deze onbeheerd in het land staan en daardoor niet overal toepasbaar.
Manchetten vormen een extra beschermlaag rond de stam van een boom zodat de schors niet meer kan worden weggevreten. Manchetten zijn geschikt voor de bescherming van boomteelt en fruitteelt.
Tabel 9: Score voor manchetten op belangrijke indicatoren, in vergelijking tot andere preventieve maatregelen binnen deze diergroep.
Figuur 3: Manchetten tegen beverratten
Manchetten zijn een effectieve methode om schade door beverratten aan bomen te reduceren. Een manchet beschermt de stam en jonge takken van een boom door een fysieke barrière tussen de boom en de beverrat te creëren. De boom kan daardoor niet langer worden aangevreten. Manchetten bestaan er in verschillende vormen en kunnen schade door verschillende diersoorten voorkomen. In het geval van beverratten werken gazen constructies of grote PVC-manchetten het beste. Een manchet beschermt een boom zolang deze goed om de boom zit. Stevig gaas biedt het voordeel dat beverratten fysiek niet meer in staat zijn om bij de boom te komen. Voor een PVC-manchet is het belangrijk dat die vanaf de grond minstens 1 meter hoog zijn, zodat beverratten ook op de achterpoten niet bij de boom kunnen komen. De wortels moeten bovendien door de manchet worden bedekt.
Verder mogen er geen gaten in het manchet zitten die zo groot zijn dat een beverrat zijn kop er doorheen zou kunnen steken.
Er bestaat geen kans op gewenning, aangezien dit een fysieke barrière vormt tussen beverratten en bomen. Dat het gebruik van manchetten effectief is om bomen te beschermen, blijkt onder andere uit diverse studies naar bevers; men kan aannemen dat manchetten bij beverratten net zo effectief zijn. Manchetten zijn ook effectief in het tegengaan van schade door andere diersoorten, zoals hazen, konijnen, bevers en andere zoogdieren die jonge takken of boomschors eten. Manchetten hebben geen ongewenste effecten op andere diersoorten. Het is niet noodzakelijk om manchetten te combineren met andere maatregelen. Manchetten zijn op zichzelf een effectieve maatregel om de schade van beverratten aan bomen te reduceren, dan wel te voorkomen.
Er zijn twee soorten manchetten. PVC-boommanchetten bestaan uit een geperforeerde kunststof band van ongeveer 7 centimeter breed, gerold in een spiraal. De kunststofspiraal is zeer elastisch en groeit met de boom mee. Deze maatregel is hierdoor uiterst geschikt voor jongere bomen. De boommanchet is bestand tegen alle weersinvloeden. Het nadeel is dat de stam door het boommanchet vochtig blijft, waardoor allerlei ziektes en ziekteverwekkers (zoals vruchtboomkanker en bloedluis) gemakkelijker een kans krijgen. Om dit risico zo laag mogelijk te houden, kan er worden gekozen voor een manchet met zoveel mogelijk perforaties. Daarnaast kun je een manchet tijdelijk verwijderen op momenten dat er minder kans is op schade.
Voor langdurig gebruik en volwassenere bomen kan er beter voor een gazen constructie worden gekozen. Het gaas wordt geleverd op rollen, waardoor u de hoogte van de stambescherming zelf kunt bepalen. De boomstam blijft bij een manchet van gaas in contact met licht en lucht, waardoor ziektes en rottingsverschijnselen niet voorkomen. Het gaas moet ten minste 1 meter hoog zijn en met voldoende ruimte rondom de stam worden geplaatst zodat de boom nog kan groeien. De maaswijdte mag maximaal 2,5 centimeter zijn en dient aan de onderkant goed vastgemaakt te worden. Daarnaast kan er eventueel spiraalvormig prikkeldraad worden gebruikt aan de onderkant voor extra bescherming. Bomen die tot 20 meter van het water af staan hebben de hoogste kans op schade en zullen daarom als eerste moeten worden beschermd. In het geval dat er veel schade wordt aangericht, is het verstandig om bomen tot 100 meter van de waterkant te beschermen, met name wilgen zijn gewild bij beverratten.
Manchetten zijn uiterst geschikt voor de bescherming van (fruit)boomteelt en monumentale, karakteristieke of waardevolle bomen. In principe is de plaatsing van manchetten vrij eenvoudig. De tijdsinspanning is afhankelijk van het aantal bomen op het perceel. Het plaatsen van PVC-manchetten neemt ongeveer 5 minuten per boom in beslag, de plaatsing van een gazen constructie duurt 5 tot 10 minuten. Er bevinden zich verschillende PVC-boommanchetten op de markt en prijzen verschillen afhankelijk van de lengte. Een boommanchet (spiraal) van 100 cm kost €0,75 tot €2 per stuk (afhankelijk van de diameter en materiaal). Gazen constructies uit uv-gestabiliseerd polyethyleen met een hoogte van 1 meter kosten tussen de €5 en €10 per stuk/boom afhankelijk van de diameter. Deze constructie kan daarnaast met tiewraps worden bevestigd.
PVC-boommanchetten moeten na vier tot vijf jaar weer worden vervangen om ingroeien van de manchet in de bast te voorkomen. Voor gazen constructies ligt de vervangingstermijn ergens tussen de vijf tot tien jaar, maar zal ook sterk afhangen van (externe) factoren zoals schade, de kwaliteit van het materiaal en weersomstandigheden. Er zal met enige regelmaat moeten worden gecontroleerd of de PVC-manchetten en/of de gazen constructies beschadigd zijn. Indien noodzakelijk moeten die worden vervangen. De manchetten zijn het hele jaar inzetbaar.
PVC-boommanchetten kunnen snel en eenvoudig worden geplaatst en vereisen geen externe partij om dit te doen. De plaatsing van gazen constructies is eenvoudig indien ze worden bevestigd met tiewraps.
Enkele algemene juridische opmerkingen rond het toepassen van preventieve middelen ter voorkoming van faunaschade
Er geldt een eigen verantwoordelijkheid voor het voorkomen of beperken van faunaschade aan eigendommen, gewassen of vee. Om voor een tegemoetkoming in faunaschade in aanmerking te komen, is het nemen van niet-dodelijke preventieve maatregelen daarom in de meeste gevallen vereist. In de Faunaschade Preventiekit voor verschillende diersoorten leest u hier meer over. Soms valt onder deze preventieplicht ook het doden van dieren. Het vangen en doden van beschermde dieren is in veel gevallen omgevingsvergunningplichtig. Soms geldt voor een specifieke soort binnen de provincie een vrijstelling van de vergunningplicht op grond van de provinciale omgevingsverordening. Het is steeds van belang om te onderzoeken of een soort op grond van een dergelijke regel mag worden gevangen of gedood, of dat er sprake is van een omgevingsvergunningsplicht.
Verjaging en verstoring nabij natuurgebieden
Op de Informatiekaart Natuur (IKN) op de website van BIJ12 is veel informatie te vinden over waar natuurgebieden liggen en welke beperkingen daar gelden. Hier kun je bijvoorbeeld de ligging van ganzenfoerageergebieden, Natuurnetwerk Nederland (ecologische hoofdstructuur) of Natura2000-gebieden aantreffen. Ook informatie over no-fly-zones voor drones is daar gepubliceerd. Actieve verstoring door verjaging met ondersteunend afschot of het gebruik van verstorende middelen kan omgevingsvergunningplichtig zijn in of nabij Natura2000-gebieden. Hier moet onderzoek naar worden gedaan door degene die de activiteit wil verrichten.
